Dzieje Księgi

Przekaz tekstu oryginalnego Starego Testamentu

Do naszych czasów nie zachował się żaden egzemplarz księgi napisany własnoręcznie przez któregoś ze starożytnych autorów świętych (autograf). Często czas między utrwaleniem na piśmie oryginału a sporządzeniem odpisu, który przetrwał do dzisiaj, był bardzo długi, sięgał kilku czy nawet kilkunastu wieków.

Liczne odpisy tekstu ksiąg świętych krążyły w rozmaitych rejonach Europy i świata, głównie we wspólnotach żydowskich oraz w środowiskach chrześcijan znających języki biblijne. Na skutek ręcznego przepisywania, błędów, pomyłek, drobnych interwencji i wstawek kopistów w przekazywanych przez stulecia odpisach pojawiały się i utrwalały różne warianty tekstu.

Działalność ujednolicającą tekst święty zapoczątkował rabbi Józef ben Akiba (ok. 50-137 r. po Chr.). Dzięki jego wysiłkom Biblia stała się dla narodu pozbawionego wolności i świątyni symbolem jedności religijnej i narodowej oraz znakiem obecności Boga. Kopiści (skrybowie) zaczęli traktować tekst spółgłoskowy ustalony przez ben Akibę jako nienaruszalny, opatrując go jedynie systemem znaków wyjaśniających (tzw. masora). Zaczęto też skrupulatnie zliczać wiersze, wyrazy i litery Pisma, zapisując ich liczbę na końcu ksiąg i całych zbiorów.

W III-VII w. centra rabiniczne przeniosły się do Babilonii (dokąd emigrowało wielu Żydów po upadku powstania Bar-Kochby w 135 r.). Powstawały w nich pierwsze komentarze biblijne: Miszna (II-III w.) i Gemara (IV-V w.), połączone później w całość zwaną Talmudem. Tam też opracowano zasady kopiowania ksiąg świętych (np. w każdej kolumnie tekstu można było popełnić nie więcej niż trzy błędy; jeśli kopista popełnił ich więcej, tekst trzeba było przepisać na nowo).

Po upadku akademii babilońskich na skutek podbojów arabskich (VIII w.), nastąpił rozwój szkół rabinackich w Palestynie (zwłaszcza w Tyberiadzie). Największe zasługi w przekazywaniu wiadomości o stanie tekstu świętego mają działający w tych szkołach masoreci, czyli przekaziciele tradycji, którzy opatrywali księgi swoimi uwagami na marginesach. Oni też dokonali wokalizacji tekstu, czyli dodali samogłoski.

Odkrycia dokonane w XX w. (rękopisy z genizy kairskiej, papirus Nash, rękopisy z Qumran i z Pustyni Judzkiej) potwierdzają wiarygodność odpisów masoreckich. Fragmenty rękopisów pochodzących z III-I w. przed Chr. okazały się niemal identyczne z tekstem przekazanym przez masoretów, mimo że dzieli je tysiąc lat.

Współcześni tłumacze Starego Testamentu korzystają z tzw. wydań krytycznych Biblii Hebrajskiej. Wydania te powstają w rezultacie żmudnego zbierania, odczytywania i porównywania rozmaitych świadectw tekstu biblijnego, pochodzących z różnych epok i o różnej wartości. Szczególnie cenne są tu zachowane do naszych czasów dwa kodeksy z X i XI w. zawierające cały tekst Biblii Hebrajskiej: Kodeks z Aleppo i Kodeks Leningradzki. Z okresu od końca IX w. do XI w. pochodzi też wiele innych, fragmentarycznych rękopisów, których ogólną liczbę ocenia się na prawie dwa tysiące.

Do niedawna jedynym i najbardziej rozpowszechnionym wydaniem krytycznym była Biblia Hebraica Kittela (oznaczana skrótem BHK), stanowiąca dzieło życia wybitnego znawcy tekstu biblijnego, niemieckiego biblisty, Rudolfa Kittela (zm. 1929 r.). W 1979 r. ukazało się drugie, nowsze krytyczne wydanie Biblii Hebrajskiej zwane Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS). Od 1960 r. przygotowywane jest w Izraelu nowe wydanie krytyczne Biblii Hebrajskiej, znane pod nazwą Hebrew University Bible Project (HUBP), oparte na Kodeksie z Aleppo. Dotychczas wydano tylko niewielkie fragmenty HUBP.