Dzieje Księgi

Biblie starożytnych Kościołów wschodnich

Oprócz przekładów aramejskich, greckich i łacińskich w starożytności pojawiły się tłumaczenia Biblii także na inne języki.

Chrześcijaństwo dotarło do Syrii bardzo wcześnie. Wielu uczonych sądzi, że przekład Tory na język syryjski, znany jako Pentateuch syryjski, to dzieło tamtejszej wspólnoty żydowskiej. Dokonano go w połowie I w. po Chr., w związku z nawróceniem pogańskiego władcy Adiabene na judaizm. W rezultacie konfrontacji z chrześcijaństwem Żydzi zarzucili jednak posługiwanie się nim. Ocalał tylko dlatego, że przejęli go syryjscy chrześcijanie, tak iż w II w. stał się ich oficjalną Biblią. Pięcioksiąg został przetłumaczony z hebrajskiego, natomiast zbiory Proroków i Pism przełożono z greki, a dokładniej z Septuaginty. Całość nosi nazwę Peszitta. W V w. w Kościele syryjskim doszło do rozłamu. Obie grupy, to znaczy jakobici (wschodnia Syria) i nestorianie (zachodnia Syria), zachowały tekst Peszitty jako normatywny dla wiary.

W V w. dokonano tzw. przekładu syro-palestyńskiego, opartego w całości na Septuagincie i używanego do dzisiaj w liturgii melchickiej. Przypuszcza się, że jego pojawienie się było reakcją na działalność Hieronima (Wulgata), który dowartościował Biblię Hebrajską kosztem tak cenionej w Kościele wschodnim Biblii Greckiej.

Kościół egipski określa się mianem koptyjskiego, co stanowi ściągniętą formę wymowy greckiej nazwy Egiptu – Aigyptos – wymawianej przez Arabów jako Kyptos albo Koptos. Bardzo wcześnie, bo już w II i III w., powstały przekłady Biblii na dwa lokalne dialekty koptyjskiego – saidzki (Górny Egipt) i bohairycki (Dolny Egipt). Dokonano ich nie z hebrajskiego, lecz z szeroko rozpowszechnionej w Egipcie Biblii Greckiej.

Na południe od Egiptu, w Etiopii, chrześcijaństwo okrzepło w połowie IV w. Wkrótce i tam dokonano przekładu ksiąg świętych na etiopski, opartego – tak jak w Egipcie – na Septuagincie. Przypuszcza się, że tłumacze odwoływali się jednak do oryginału hebrajskiego, a także do przekładu syryjskiego. Do etiopskiej wersji Biblii wielokrotnie wprowadzano rozmaite poprawki zaś jej najstarsze zachowane rękopisy pochodzą dopiero z XIII i XIV w.

Na wschodnie wybrzeże Morza Czarnego i obszary przyległe do Kaukazu chrześcijaństwo dotarło na dobre w IV w. Pierwsza była Armenia. Przekład ormiański to dzieło św. Mesropa Masztoca (ok. 360-439 r.). Oparty na Septuagincie, zdradza sporo wpływów Peszitty; powstał na przełomie IV i V w. Przypuszcza się, że wcześniej niż Stary Testament przetłumaczono z greckiego Nowy Testament. Najstarsze zachowane rękopisy Biblii ormiańskiej pochodzą z IX w. Ponieważ Gruzini przejęli chrześcijaństwo z Armenii, zatem gruzińska wersja Biblii, opracowana w V w., stanowi tłumaczenie z ormiańskiego.

U schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu Biblię tłumaczono także na arabski, starocerkiewnosłowiański, a nawet na język germańskich Gotów.