Zrozumieć Biblię

Co mówi Biblia?

Co Biblia mówi
i jakie jest jej zna­czenie?

Aby w pełni zrozumieć Biblię, musimy sobie odpowiedzieć na te dwa pytania – a proces odpowia­dania na nie nazywa się „krytyką biblijną”.

„Krytyka” to mylące słowo. Dość często oznacza ono „ocenę nega­tywną”. Jednak w kontekście stu­diów literackich przez krytykę rozu­mie się staranną analizę konkret­nego utworu pisanego, badającą jego język, wzorce myśli i koncepty po to, by dotrzeć do wszystkich pokładów znaczeń.

W tym znaczeniu używamy tego słowa tutaj. Krytycy biblijni, jak najdalsi od podważania przesłania biblijnego, w rzeczywistości próbują zrozumieć i wyjaśnić wszystkie wątki Biblii.

Co Biblia mówi?

Pytanie to może się wydać dziwnym, ponieważ, gdy ma się Biblię przed oczami, doskonale widać, co ona mówi. Dziś możemy czytać Biblię w swoim własnym języku – winniśmy choćby za to złożyć hołd minionym pokoleniom krytyków biblijnych. Kilka faktów dotyczących Biblii pomoże nam to wyjaśnić.

Biblia została napisana w ob­cych dla nas językach: Nowy Testa­ment po grecku; Stary Testament głównie po hebrajsku i kilka stron po aramejsku. Aby zrozumieć znacze­nie Biblii, potrzebna jest dobra zna­jomość tych języków. Przetłumacze­nie współczesnej książki, powiedzmy z francuskiego na angielski, jest dość prostą sprawą, ponieważ oba te ję­zyki zna duża grupa ludzi i bez trudu można się dowiedzieć, co dane wy­rażenia oznaczają. Nikt jednak nie mówi dzisiaj językami Biblii.

Języki zmieniają się cały czas i współczesne języki, zarówno heb­rajski jak i grecki, różnią się dzisiaj znacznie od języków, jakimi posłu­giwali się autorzy Starego i Nowego Testamentu. Język Nowego Testa­mentu różni się nawet od języka klasycznych myślicieli greckich, ta­kich jak Platon, żyjących zaledwie kilka stuleci przed Chrystusem. Odkrywanie dokładnych znaczeń języków biblijnych jest sprawą zło­żoną, wymagającą studiów nad his­torią i kulturą, jak i badań ściśle lingwistycznych.

Powinniśmy także pamiętać, że nikt współcześnie nie widział orygi­nalnych tekstów napisanych przez autorów Biblii. Nawet nasze najstar­sze teksty greckie i hebrajskie są ko­piami tekstów jeszcze starszych. Te najstarsze kopie zostały wykonane na długo przed wynalezieniem druku. Pisano je ręcznie, często w trudnych warunkach – i czasami popełniano błędy. Z reguły ktoś dyktował pisarzowi, a ten mógł dane słowo usłyszeć błędnie. Natomiast wtedy, gdy pisarze kopiowali z innych manuskryptów, czasami zdarzało im się pominąć nawet cały ustęp tekstu, gdy ich wzrok przeskakiwał do tego samego słowa kilka linii niżej.

Jeśli czytelnik przepisywanego manuskryptu poczynił na marginesie jakieś uwagi, czasami kopiowano je również, jakby były one częścią tek­stu. Poza tym grupy ludzi, które miały do przekazania specjalne prze­słanie, mogły od czasu do czasu wprowadzić celowe zmiany po to, by dostarczyć „biblijnego” dowodu na poparcie swego punktu widzenia.

Teksty biblijne

Częścią pracy krytyka biblijnego jest oddzielenie tych materiałów i stwier­dzenie możliwie dokładnie, co auto­rzy Biblii rzeczywiście napisali i co oznaczają użyte przez nich słowa. Ta forma postępowania nazywana jest często „krytyką tekstu”, ponieważ jej zadaniem jest możliwie dokładne odtworzenie tekstu oryginalnego. Nazywa się ją też czasem „krytyką niższą”, gdyż tworzy ona fundamen­ty, na podstawie których możemy przejść do dalszych pytań o genezę i znaczenie Biblii („krytyka wyższa”). Jednak pomimo problemów i niejas­ności możemy być pewni, że współ­czesne przekłady Biblii dokonane zo­stały na bazie hebrajskich i greckich tekstów, będących pod wszystkimi istotnymi względami identycznymi z oryginalnymi tekstami. Na temat Biblii wiemy znacznie więcej, niż o jakimkolwiek innym starożytnym tekście.

Zachowały się dosłownie tysiące manuskryptów biblijnych, z których niektóre zostały spisane nie później niż jedno lub dwa pokolenia po auto­rach. Spisane są one na wszelkich możliwych materiałach. Są wśród nich zarówno kompletne teksty, jak i małe fragmenty. Jeśli jeszcze do­dać do tego starożytne przekłady Biblii na język koptyjski i syryjski oraz niezliczone cytaty pierwszych chrześcijan, to możemy uznać, że nasza wiedza o tekście Biblii jest rzeczywiście olbrzymia.

Konstantin von Tischendorf (1815-1874) jako jeden z pierw­szych zdał sobie sprawę z wagi badań nad dostępnymi tekstami. W klasztorze u stóp góry Synaj odkrył jeden z najdokładniejszych manuskryptów: Kodeks Synajski, napisany po grecku okoio 350 r. po Chr. Manuskrypt zawiera cały Nowy Testament jak również większość Starego. Wraz z innymi naukowcami, zwłaszcza B. F. Westcottem (1825­1901 ) i F. J. A. Hortem (1828-1892), ustalił reguły oceny całej masy materiału dokumentalnego, dzięki czemu nasze współczesne wersje Biblii bazują na starannie sprawdzo­nych źródłach.

Język Biblii

Inne odkrycia także pomagają nam zrozumieć dokładne znaczenie ję­zyków biblijnych. Nasza znajomość języka hebrajskiego Starego Tes­tamentu została w sposób wprost nieoceniony wzbogacona dzięki odkryciom zwojów znad Morza Martwego, z przykładami tekstów hebrajskich o kilka stuleci starszych od znanych uprzednio.

Inskrypcje, jak np. odnaleziona w kanale Ezechiasza, doprowadza­jącym wodę do Jerozolimy, również pomogły lepiej zrozumieć język uży­wany w okresie spisywania więk­szości ksiąg Starego Testamentu.

Teksty z Ras Szamra rzuciły z ko­lei nowe światło na wiele niezrozu­miałych dotąd wyrażeń hebrajskich. Teksty te były spisane w języku uga­ryckim. Podobnie jak hebrajski, ara­mejski i arabski jest to język semicki, a ponieważ teksty te dotyczą tema­tyki religijnej, większość tropów lite­rackich tam zastosowanych, dzięki przeprowadzonej analogii, wpłynęła na nasze rozumienie starotesta­mentowego języka hebrajskiego ­zwłaszcza ksiąg poetyckich, takich jak Psalmy.

Teksty pisane w języku średnio­greckim również rzucają nowe światło na naturę ksiąg Starego Testamentu. Wiemy teraz na przyk­ład, że listy Pawła nie były literac­kimi epistołami, lecz prywatnymi listami, jakie pisują do siebie przy­jaciele. Listy Pawła są uderzająco

podobne do wielu listów napisanych w tym czasie na papirusie przez zwykłych ludzi.

Wszystko to poszerzyło nasze zrozumienie słów zawartych w Biblii i dzięki pracy krytyków biblijnych mamy teraz znacznie lepsze pojęcie o tym, co Biblia mówi.

Opracował Piotr Wasilewski, na podstawie „Encyklopedia Biblii” (C) 1997 Świat Książki, ISBN 83-7129-600-2