Co Biblia mówi
i jakie jest jej znaczenie?
Aby w pełni zrozumieć Biblię, musimy sobie odpowiedzieć na te dwa pytania – a proces odpowiadania na nie nazywa się „krytyką biblijną”.
„Krytyka” to mylące słowo. Dość często oznacza ono „ocenę negatywną”. Jednak w kontekście studiów literackich przez krytykę rozumie się staranną analizę konkretnego utworu pisanego, badającą jego język, wzorce myśli i koncepty po to, by dotrzeć do wszystkich pokładów znaczeń.
W tym znaczeniu używamy tego słowa tutaj. Krytycy biblijni, jak najdalsi od podważania przesłania biblijnego, w rzeczywistości próbują zrozumieć i wyjaśnić wszystkie wątki Biblii.
Co Biblia mówi?
Pytanie to może się wydać dziwnym, ponieważ, gdy ma się Biblię przed oczami, doskonale widać, co ona mówi. Dziś możemy czytać Biblię w swoim własnym języku – winniśmy choćby za to złożyć hołd minionym pokoleniom krytyków biblijnych. Kilka faktów dotyczących Biblii pomoże nam to wyjaśnić.
Biblia została napisana w obcych dla nas językach: Nowy Testament po grecku; Stary Testament głównie po hebrajsku i kilka stron po aramejsku. Aby zrozumieć znaczenie Biblii, potrzebna jest dobra znajomość tych języków. Przetłumaczenie współczesnej książki, powiedzmy z francuskiego na angielski, jest dość prostą sprawą, ponieważ oba te języki zna duża grupa ludzi i bez trudu można się dowiedzieć, co dane wyrażenia oznaczają. Nikt jednak nie mówi dzisiaj językami Biblii.
Języki zmieniają się cały czas i współczesne języki, zarówno hebrajski jak i grecki, różnią się dzisiaj znacznie od języków, jakimi posługiwali się autorzy Starego i Nowego Testamentu. Język Nowego Testamentu różni się nawet od języka klasycznych myślicieli greckich, takich jak Platon, żyjących zaledwie kilka stuleci przed Chrystusem. Odkrywanie dokładnych znaczeń języków biblijnych jest sprawą złożoną, wymagającą studiów nad historią i kulturą, jak i badań ściśle lingwistycznych.
Powinniśmy także pamiętać, że nikt współcześnie nie widział oryginalnych tekstów napisanych przez autorów Biblii. Nawet nasze najstarsze teksty greckie i hebrajskie są kopiami tekstów jeszcze starszych. Te najstarsze kopie zostały wykonane na długo przed wynalezieniem druku. Pisano je ręcznie, często w trudnych warunkach – i czasami popełniano błędy. Z reguły ktoś dyktował pisarzowi, a ten mógł dane słowo usłyszeć błędnie. Natomiast wtedy, gdy pisarze kopiowali z innych manuskryptów, czasami zdarzało im się pominąć nawet cały ustęp tekstu, gdy ich wzrok przeskakiwał do tego samego słowa kilka linii niżej.
Jeśli czytelnik przepisywanego manuskryptu poczynił na marginesie jakieś uwagi, czasami kopiowano je również, jakby były one częścią tekstu. Poza tym grupy ludzi, które miały do przekazania specjalne przesłanie, mogły od czasu do czasu wprowadzić celowe zmiany po to, by dostarczyć „biblijnego” dowodu na poparcie swego punktu widzenia.
Teksty biblijne
Częścią pracy krytyka biblijnego jest oddzielenie tych materiałów i stwierdzenie możliwie dokładnie, co autorzy Biblii rzeczywiście napisali i co oznaczają użyte przez nich słowa. Ta forma postępowania nazywana jest często „krytyką tekstu”, ponieważ jej zadaniem jest możliwie dokładne odtworzenie tekstu oryginalnego. Nazywa się ją też czasem „krytyką niższą”, gdyż tworzy ona fundamenty, na podstawie których możemy przejść do dalszych pytań o genezę i znaczenie Biblii („krytyka wyższa”). Jednak pomimo problemów i niejasności możemy być pewni, że współczesne przekłady Biblii dokonane zostały na bazie hebrajskich i greckich tekstów, będących pod wszystkimi istotnymi względami identycznymi z oryginalnymi tekstami. Na temat Biblii wiemy znacznie więcej, niż o jakimkolwiek innym starożytnym tekście.
Zachowały się dosłownie tysiące manuskryptów biblijnych, z których niektóre zostały spisane nie później niż jedno lub dwa pokolenia po autorach. Spisane są one na wszelkich możliwych materiałach. Są wśród nich zarówno kompletne teksty, jak i małe fragmenty. Jeśli jeszcze dodać do tego starożytne przekłady Biblii na język koptyjski i syryjski oraz niezliczone cytaty pierwszych chrześcijan, to możemy uznać, że nasza wiedza o tekście Biblii jest rzeczywiście olbrzymia.
Konstantin von Tischendorf (1815-1874) jako jeden z pierwszych zdał sobie sprawę z wagi badań nad dostępnymi tekstami. W klasztorze u stóp góry Synaj odkrył jeden z najdokładniejszych manuskryptów: Kodeks Synajski, napisany po grecku okoio 350 r. po Chr. Manuskrypt zawiera cały Nowy Testament jak również większość Starego. Wraz z innymi naukowcami, zwłaszcza B. F. Westcottem (18251901 ) i F. J. A. Hortem (1828-1892), ustalił reguły oceny całej masy materiału dokumentalnego, dzięki czemu nasze współczesne wersje Biblii bazują na starannie sprawdzonych źródłach.
Język Biblii
Inne odkrycia także pomagają nam zrozumieć dokładne znaczenie języków biblijnych. Nasza znajomość języka hebrajskiego Starego Testamentu została w sposób wprost nieoceniony wzbogacona dzięki odkryciom zwojów znad Morza Martwego, z przykładami tekstów hebrajskich o kilka stuleci starszych od znanych uprzednio.
Inskrypcje, jak np. odnaleziona w kanale Ezechiasza, doprowadzającym wodę do Jerozolimy, również pomogły lepiej zrozumieć język używany w okresie spisywania większości ksiąg Starego Testamentu.
Teksty z Ras Szamra rzuciły z kolei nowe światło na wiele niezrozumiałych dotąd wyrażeń hebrajskich. Teksty te były spisane w języku ugaryckim. Podobnie jak hebrajski, aramejski i arabski jest to język semicki, a ponieważ teksty te dotyczą tematyki religijnej, większość tropów literackich tam zastosowanych, dzięki przeprowadzonej analogii, wpłynęła na nasze rozumienie starotestamentowego języka hebrajskiego zwłaszcza ksiąg poetyckich, takich jak Psalmy.
Teksty pisane w języku średniogreckim również rzucają nowe światło na naturę ksiąg Starego Testamentu. Wiemy teraz na przykład, że listy Pawła nie były literackimi epistołami, lecz prywatnymi listami, jakie pisują do siebie przyjaciele. Listy Pawła są uderzająco
podobne do wielu listów napisanych w tym czasie na papirusie przez zwykłych ludzi.
Wszystko to poszerzyło nasze zrozumienie słów zawartych w Biblii i dzięki pracy krytyków biblijnych mamy teraz znacznie lepsze pojęcie o tym, co Biblia mówi.
Opracował Piotr Wasilewski, na podstawie „Encyklopedia Biblii” (C) 1997 Świat Książki, ISBN 83-7129-600-2