„Jeruzalem! Zbudowane jak miasto, całe w jedno zespolone…” (Ps. 122:3)
W czerwcu 1967 roku żelbetowe mury i zasieki z drutu kolczastego, przez 19 lat dzielące Jerozolimę na dwie części, zostały w atmosferze radości usunięte, a stolica Izraela stała się na powrót całością.
Tło historyczne
Historia Jerozolimy liczy sobie więcej niż trzy tysiące lat, a jej zapisane dzieje sięgają w przybliżeniu roku 1000 p.n.e., kiedy to Dawid przeniósł tam siedzibę władzy swego królestwa. Od tamtego czasu Jerozolima pozostaje w centrum narodowego i duchowego życia narodu żydowskiego. Jerozolimę – symbol niesłabnącej nadziei na powrót narodu żydowskiego do swojej ziemi – uwiecznioną w literaturze poprzez wszystkie pokolenia sławili prorocy i opiewali hebrajscy poeci – bliscy i dalecy.
Pomimo częstych na przestrzeni wieków podbojów – ze strony Bizantyjczyków, Persów, Arabów, krzyżowców, Turków i innych – i towarzyszących im często prześladowaniom, Żydzi wytrwale utrzymywali swoją obecność w Jerozolimie. Bo chociaż dla licznych obcych zdobywców nie było ono nigdy – generalnie rzecz biorąc – niczym więcej niż tylko odległą prowincją, dla Żydów miasto to zawsze było sercem i duszą ich życia i religii.
W oczach Arabów Jerozolima nigdy nie konkurowała z Mekką, Medyną, Damaszkiem czy Bagdadem jako ważny ośrodek życia duchowego i politycznego. Jedynie raz, w VII wieku n.e., za panowania Abdula Malika, który zbudował Kopułę Skały, Jerozolima przez krótki czas pozostawała siedzibą kalifa, kiedy jego rywal panował nad Mekką.
Pod okupacją Turków Ottomańskich, którzy rządzili krajem dokładnie przez cztery wieki, od 1517 do 1917 roku n.e., Jerozolima była tak zaniedbana i tak zubożała, że w pewnym momencie jej populacja spadła do ledwie 10 tysięcy mieszkańców.
W wieku XIX, wraz z rozwojem żydowskiego narodowego ruchu wyzwoleńczego, syjonizmu, i odżywającym zainteresowaniem Europy Ziemią Świętą, Żydzi zaczęli masowo powracać do Jerozolimy. Już w roku 1844 stanowili oni najliczniejszą społeczność wyznaniową miasta, a w 30 lat później przewyższyli swą liczebnością muzułmanów i chrześcijan razem wziętych.
Pomimo, iż Żydzi stanowili większość populacji Jerozolimy, brytyjskie władze mandatowe narzuciły miastu arabskiego burmistrza. W ciągu 30 lat trwania mandatu, żydowska wspólnota rozbudowała miasto podwajając w latach 1922 – 1947 swoją liczebność.
Wraz z przywróceniem w 1948 roku państwowości Izraela, Jerozolima ponownie stała się stolicą suwerennego państw a żydowskiego.
Jerozolima podzielona
W maju 1948 roku Legion Arabski zaatakował i zajął jerozolimskie Stare Miasto zabijając przy tym, lub wypędzając mieszkańców Dzielnicy Żydowskiej. Przez dwa następne dziesięciolecia Jerozolima była rozdzielona na pół żelbetowym murem i zasiekami z drutu kolczastego.
Jordańczycy nie tolerowali żadnych Żydów na terenie swojej części miasta. Mimo podpisanych uzgodnień, Jordańczycy nie pozwalali Żydom modlić się przy Murze Zachodnim, czy w jakimkolwiek innym żydowskim miejscu świętym znajdującym się pod ich kontrolą, w Hebronie czy Betlejem. Ten sam los był też udziałem izraelskich chrześcijan i muzułmanów, oddzielonych od swoich miejsc świętych. Nie wolno było korzystać z obiektów użyteczności publicznej, takich jak Uniwersytet Hebrajski, czy Szpital Hadassa na Górze Scopus, ani z cmentarza na Górze Oliwnej. Żydowskie domy modlitwy i budynki szkół religijnych były planowo niszczone i bezczeszczone, zabytkowe synagogi Starego Miasta zostały, wszystkie co do jednej, splądrowane i zburzone. Bezcenne księgozbiory zostały rozkradzione, bądź popalone. 3/4 grobów na Górze Oliwnej zbezczeszczono usuwając płyty nagrobne lub profanując w inny sposób, zaś same kamienie nagrobne użyto do budowy bunkrów i wykładano nimi ścieżki prowadzące do latryn. Działał też zakaz budowy nowych kościołów, a populacja chrześcijan w mieście spadła z l5% do 4%. W czasie jordańskiej okupacji demonstracje i zamieszki na terenie miasta były rozpędzane siłą, a działalność polityczna była zakazana. W tym czasie nie zrealizowano żadnego poważnego przedsięwzięcia inwestycyjnego nakierowanego na rozwój miasta.
Ponowne zjednoczenie miasta
W czerwcu 1967 roku mimo izraelskich wysiłków zapobieżenia wojnie Jordańczycy przekroczyli linię demarkacyjną rozdzielającą obie strony, otwierając ogień w kierunku zachodniej części Jerozolimy. W wyniku działań wojennych zarówno Stare Miasto jak też cała reszta terytorium na zachód od Jordanu (Judea i Samaria), kontrolowana poprzednio przez Jordańczyków, została zajęta przez Izrael.
W ciągu paru dni usunięto bariery dzielące od 19 lat Jerozolimę, czyniąc miasto ponownie jedną całością. Żydzi, muzułmanie i chrześcijanie mogli teraz swobodnie poruszać się po wszystkich częściach miasta i udawać się do swoich miejsc świętych, od których byli odcięci przez blisko dwa dziesięciolecia.
Aby zapewnić ochronę wszystkim miejscom kultu religijnego, Knesset przyjął 27 czerwca 1967 roku specjalną ustawę gwarantującą każdemu nieskrępowany dostęp do takich miejsc, ustalając jednocześnie karę za ich bezczeszczenie czy utrudnianie dostępu do nich. Święte miejsca znajdują się pod administracją odpowiednich wspólnot wyznaniowych. Zatem odpowiedzialność za meczety Al-Aksa i Kopułę Skały, a także wszystkie inne meczety, muzułmańskie cmentarze i instytucje w mieście ponosi administracja muzułmańskiej straży świątynnej, tzw. Waqf. Podobnie, chrześcijańskie miejsca kultu znajdują się pod zarządem tych wspólnot wyznaniowych, których prawa własności zostały określone przez porozumienie o stanie krytycznym osiągnięte w XIX wieku, w okresie rządów Turków Ottomańskich. Zarząd nad Murem Zachodnim oraz innymi żydowskimi miejscami świętymi jest w gestii specjalnego departamentu w izraelskim ministerstwie do spraw wyznań.
Aspekt prawny
Wbrew licznym rezolucjom Rady Bezpieczeństwa ONZ potępiającym Izrael za akcje, które „zmieniają status Jerozolimy”, faktem pozostaje, że „status Jerozolimy”, z paroma tylko wyjątkami w pewnych okresach historii, pozostaje od wieków taki sam, a mianowicie jest ona integralną częścią Palestyny i Ziemi Izraela.
Propozycja umiędzynarodowienia Jerozolimy i oddzielenia jej od reszty kraju padła pierwszy raz w roku 1947 z ust lorda Peel’a, przewodniczącego Królewskiej Komisji Palestyńskiej. Później podchwyciła ją specjalna oenzetowska komisja ds. Palestyny (UNSCOP) włączając do swojego planu podziału Palestyny na dwa niepodległe państwa, żydowskie i arabskie. Dnia 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło swoje poparcie dla obu propozycji komisji, tj. podziału Palestyny i uczynienia z Jerozolimy międzynarodowej enklawy, wchodzącej w skład państwa arabskiego.
Żydowska społeczność Palestyny zaakceptowała, aczkolwiek niechętnie, ten plan Narodów Zjednoczonych, wierząc, że utoruje on drogę do rozwiązań pokojowych. Plan ten został jednak jednogłośnie odrzucony przez kraje arabskie, które postanowiły niszczyć siłami militarnymi budzące się do niepodległego bytu państwo żydowskie. Rada Bezpieczeństwa ogłosiła, że atak krajów arabskich na Izrael będzie traktowała, jako akt agresji. Poza doprowadzeniem do dwukrotnego tymczasowego rozejmu, Organizacja Narodów Zjednoczonych nie uczyniła jednak nic dla zapobieżenia zniszczenia kraju utworzonego pod jej protektoratem, ani dla Jerozolimy, która przez z górą pół roku była miastem oblężonym, Izrael i Jerozolima ostały się dzięki wysiłkowi i poświęceniu swoich żydowskich obrońców.
Narody Zjednoczone ponownie powróciły do swojej obsesji „statusu miasta” w 1967 roku, przy okazji powrotu Wschodniej Jerozolimy pod panowanie Izraela nie zważając na to, iż atak Jordańczyków z 5 czerwca 1967 roku był jawnym pogwałceniem izraelsko-jordańskiego porozumienia o zawieszeniu broni, a odpowiedź militarna Izraela spełniała warunki samoobrony oraz, że żaden kraj nie ma większego niż Izrael prawa do tego miasta, zarówno z prawnego, jak też z moralnego punktu widzenia. Co więcej, uchwała parlamentu izraelskiego o pełnym i nieskrępowanym dostępie do wszystkich miejsc świętych i przekazaniu ich w administrację odpowiednich społeczności wyznaniowych jest zgodna z pierwotną intencją Narodów Zjednoczonych aby chronić status „świętości Jerozolimy”.
Jerozolima dzisiaj
Ponowne zjednoczenie stało się wielkim bodźcem dla rozwoju Jerozolimy, we wszystkich jego aspektach.
Na Górze Scopus odbudowano Uniwersytet Hebrajski rozbudowując jego pierwotne zaplecze mieszkalne, a Hadassę otwarto ponownie, jako nowoczesny szpital na 500 łóżek służący – podobnie jak przed rokiem 1948 – tak Żydom jak też Arabom. Odbudowano prawie w całości Dzielnicę Żydowską, w tym także synagogi i szkoły religijne (jesziwy) – zburzone lub poważnie zniszczone pod panowaniem reżimu jordańskiego. Wokół nich wystrzeliły w niebo nowe domy, powstały ciągi handlowe i pracownie artystyczne, dzięki czemu dzielnica ta jest znowu żywotną częścią jerozolimskiej Starówki. Trwają pracę ziemne nad rozbudową infrastruktury Starego Miasta, szczególnie jego Dzielnicy Muzułmańskiej, w tym sieci wodno-kanalizacyjnej, elektryfikacyjnej i telefonicznej. Powstaje centralny maszt telewizyjny, a 70% ulic Starego Miasta odnowiono, w tym Via Dolorosa, którą na nowo wyłożono ogromnymi płytami pamiętającymi czasy Heroda, przywracając jej historyczny charakter jako części antycznego traktu. Prace archeologiczne na terenie Starego Miasta i wokół niego odsłoniły miejsca z czasów panowania królów judzkich, perskich i greckich, dynastii Herodianów, dominacji Bizancjum i Rzymu, oraz władców wczesnomuzułmańskich, krzyżowców, Mameluków i Imperium Ottomańskiego. Niektóre z najciekawszych znalezisk umieszczono w nowym Parku Archeologicznym Ofel będącym częścią Jerozolimskiego Parku Narodowego, otaczającego mury Starego Miasta. Dla ochrony wiekowych murów odnowiono większość ich parapetów, zaś wieńczące je wały obronne wyłożono chodnikami i otwarto dla ruchu pieszego. Bramy Jafską i Damasceńską poddano renowacji. Trwa również odnawianie targu staromiejskiego w cieniu odkopanych, niegdyś przecinających miasto na pół, rzymskich arkad Cardo. Na jego zrekonstruowanych antycznych straganach, znowu pojawiły się towary na sprzedaż.
Od roku 1967, we wschodniej części Jerozolimy do miejskiej sieci wodno-kanalizacyjnej podłączono w sumie pięć tysięcy jednostek mieszkalnych, przybyło 270 izb szkolnych, 65 przedszkoli, 12 szkół podstawowych, cztery szkoły zawodowe, trzy kliniki dentystyczne, dwa centra kulturalno-oświatowe, 12 klubów dla dorosłych i młodzieży, trzy domy dla matki z dzieckiem i cztery biblioteki. Od czasu zjednoczenia miasta w roku 1967 nieżydowska populacja Jerozolimy prawie się podwoiła. A na przestrzeni ostatnich lat odwiedza Jerozolimę więcej niż milion turystów rocznie, w tym prawie 200 tysięcy z krajów arabskich nie utrzymujących stosunków dyplomatycznych z Izraelem.
Prawo Jerozolimskie roku 1980
Dnia 30 czerwca 1980 roku Knesset uchwalił ustawę Podstawowe Prawo Jerozolimskie, która stwierdza, że zjednoczona Jerozolima jest stolicą Izraela, co oznacza, że jest ona siedzibą Prezydenta, Parlamentu, Rządu i Sądu Najwyższego państwa oraz, że święte miejsca wszystkich religii są tu nietykalne, a Izrael zobowiązuje się zapewnić swobodny dostęp do nich, oraz że rząd Izraela będzie usilnie dążył do rozwoju i dobrobytu Jerozolimy i dobra jej mieszkańców.
Prawo to w żadnej mierze nie zmienia istniejącego statusu Jerozolimy. Potwierdza jedynie legalność uchwalonych wcześniej praw i ustaw, oraz prawa Izraela do całej, zjednoczonej Jerozolimy, jako jego stolicy i obowiązków z tego wynikających.
Przyszłość
Historia dawna i współczesna dowodzi, że pod rządami Izraela Jerozolima zawsze kwitła a jej mieszkańcy prosperowali. Przyszłość Jerozolimy – podobnie jak jej teraźniejszość i najdawniejsza przeszłość – to status zjednoczonego miasta, którego wszyscy obywatele są równi, a jego miejsca święte są dostępne dla wszystkich, gdzie każda wspólnota może zachowywać i rozwijać swoją własną kulturę i tradycję, gdzie Żydzi i Arabowie – żyjący obok siebie od wieków – mogą kontynuować współpracę na rzecz pokojowego współistnienia i lepszego życia, dla siebie i przyszłych pokoleń.
Materiały opr. przez Międzynarodową Ambasadę Chrześcijańską. Tłum. K.Ch.
