Topografia i geografia Palestyny wywarła olbrzymi wpływ na dzieje, mentalność i osiągnięcia jej mieszkańców. Izraelici, będąc „ludźmi pustyni”, kierowali niemal całą swoją uwagę na ziemię, w której mieszkali.
W Palestynie, ze względu na ukształtowanie terenu, najłatwiej jest się przemieszczać po linii północ-południe. Taki też jest kierunek dwóch najważniejszych szlaków komunikacyjnych. Pierwszy to Droga Morska łącząca Egipt – przez Gazę, dolinę Ezdrelon i Chasor – z Ugarit i Damaszkiem w Syrii, a następnie z Mezopotamią oraz Anatolią i Europą. Drugi to Szlak Królewski, prowadzący z Egiptu przez pustynię na wschód od Morza Martwego do Damaszku, z odgałęzieniem do Arabii.
Od najdawniejszych czasów najbardziej uczęszczana była Droga Morska. Tędy przechodziły wojska i karawany oraz wysłannicy władców Egiptu, Mezopotamii i Anatolii. Kilka miast wzdłuż tej trasy ustawicznie zasiedlano, bo pełniły ważne funkcje strażnic i stanic. Najważniejsze z nich to Megiddo1), miejsce krzyżowania się wpływów politycznych, kulturalnych, religijnych oraz niezliczonych konfliktów zbrojnych.
Szlak Królewski zazwyczaj wykorzystywali koczownicy. Nie budowano tam silnych fortyfikacji. Niewielkie miejscowości były zasiedlone na stałe w końcu III tysiąclecia i między XIII a VI w. przed Chr., to znaczy w okresach wzmożonych kontaktów z Arabią. Korzystanie z tego szlaku było utrudnione z powodu band napadających na kupców i podróżnych.
Na terenie Palestyny istniały również drogi wewnętrzne, z których największą rolę odgrywały dwie przebiegające wzdłuż linii północ–południe: Droga Górska, prowadząca z Hebronu2) do Sychem, oraz usytuowana po obu stronach rzeki droga wzdłuż Jordanu, łącząca Jerycho z Bet Szean. Pierwsza droga odgrywała ważną rolę w czasach przedizraelskich i to po niej przemieszczali się patriarchowie. Jej znaczenie wzrosło w okresie podzielonej monarchii (930-722 r. przed Chr.), a zwłaszcza wtedy, gdy nasiliły się kontakty między Jerozolimą i Samarią. W późniejszych stuleciach była rzadziej uczęszczana, przede wszystkim z powodu wrogości pomiędzy Żydami a Samarytanami3).
Drogi biegnące wzdłuż linii wschód-zachód miały charakter lokalny i tylko sporadycznie były uczęszczane przez obcych. Pozostawały w całkowitej zależności od głównych szlaków handlowych i istniały nie tyle po to, aby je łączyć, lecz aby umożliwić dostęp do miast i osad położonych w środkowej Palestynie. Podróżowanie po nich było męczące i niebezpieczne. Przemieszczanie się z wybrzeża do doliny Jordanu wymagało pokonywania dużych różnic wysokości (trzeba było wspiąć się na grzbiet Pasma Centralnego, a następnie zejść z niego).
Mimo trudnych warunków geograficznych utrudniających przemieszczanie się mieszkańcy Palestyny dużo podróżowali i dobrze znali okoliczne ziemie. Świadczy o tym np. znajdujący się w Księdze Hioba opis hipopotama czy krokodyla – zwierząt żyjących w Egipcie.
1) Megiddo było ważnym starożytnym miastem położonym na równinie Ezdrelon w północno-zachodniej Palestynie. Identyfikuje się je ze współczesnym Tell el-Mutesellim. Zawdzięczało swe kluczowe znaczenie strategicznemu położeniu, dostępowi do świeżej wody i urodzajnej dolinie. Obok miasta przebiegały dwa ważne szlaki komunikacyjne: wojskowy i handlowy. Megiddo jest wzmiankowane w wielu tekstach egipskich (m.in. w listach odnalezionych w Tell el-Amarna), asyryjskich oraz w Biblii. Podczas wykopalisk na terenie miasta odkryto ślady kolejnych kultur: kananejskiej, hyksosów, egipskiej, filistyńskiej i izraelskiej. Izraelici zdobyli twierdzę dopiero za panowania Dawida. Salomon uczynił ją siedzibą jednego z dwunastu nadzorców i miejscem postoju garnizonu. Pod Megiddo zginął w 609 r. przed Chr. król Jozjasz w walce z faraonem Neko, usiłując przeszkodzić Egipcjanom w militarnej konfrontacji z Babilończykami.
2) Hebron to jedno z najstarszych miast Judy położone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. Znajduje się na jednym z najwyższych punktów (ok. 930 m n.p.m.) Pogórza Centralnego, na obszarze obficie zaopatrzonym w wodę. Stanowi regionalne centrum uprawy winorośli i oliwek. Hebron założono już w XVII w. przed Chr. Pierwotnie jego nazwa brzmiała Kiriat-Arba (hebr. czteroczęściowe miasto), obecnie – Al-Chalil (arab. przyjaciel). Ta ostatnia nazwa nawiązuje do Abrahama, przyjaciela Boga, który kupił w Hebronie od Chetytów pieczarę Makpela na grobowiec rodzinny. Gdy Izraelici wkroczyli pod wodzą Jozuego do Kanaanu, podbili miasto lecz wkrótce musieli ustąpić miejsca Anakitom. W X w. przed Chr., gdy Dawid żył jako zbieg, Hebron był jego miejscem schronienia. Tu również został on namaszczony na króla Judy i panował przez siedem i pół roku. Od czasu wygnania babilońskiego do odbicia miasta przez Judę Machabeusza (164 r. przed Chr.) Hebron zamieszkiwali Edomici.
3) Samarytanami nazywano mieszkańców miasta i prowincji Samarii, która po podziale królestwa w 929 r. przed Chr. stanowiła centralną część Państwa Północnego (Izraela). Byli potomkami deportowanych przez Asyryjczyków mieszkańców Mezopotamii i niedobitków ludności izraelskiej ocalałej po klęsce w 722 roku przed Chr. Samarytanie wyznawali jedynego Boga. Za Pismo Święte uważali tylko tzw. Pięcioksiąg samarytański (różniący się od żydowskiej Tory). Obchodzili święto Paschy, Pięćdziesiątnicy i Namiotów i powołując się na Pwt 18,15 oczekiwali na przyjście Mesjasza (ale nie z pokolenia Dawida), odnowiciela kultu. Po powrocie z wygnania babilońskiego Judejczycy nie przyjęli Samarytan do społeczności narodowej i religijnej, uważając ich za kultowo nieczystych, ze względu na mieszane pochodzenie. Odrzucili także ich pomoc przy odbudowie Świątyni Jerozolimskiej. Stało się to przyczyną wzajemnej wrogości, którą pogłębiło zbudowanie świątyni samarytańskiej na górze Garizim. Współcześnie Samarytanie stanowią dość zamkniętą społeczność zamieszkującą w okolicach Nablus (dawne Sychem). Jest ich zaledwie kilkuset.
