Ziemia Biblii

Ważne miejsca Izraela

Ważne miejsca Jerozolimy

Góra Syon

Góra Syon jest południowo-zachodnim wzgórzem miasta. Dawid zdobył twierdzę Jebuzejczyków od wschodniego wzgórza (2 Sam. 5:6-9) i nazwał to miejsce miastem Dawidowym. To jest pierwotna Góra Syon (1 Król. 8:1; 2 Kron. 5:2, 32:30, 33:14).

Dawid sprowadził Skrzynię Przymierza na Syon i błogosławił ją (2 Sam. 6:10-17).

Kiedy Salomon przeniósł później Arkę do Świątyni blisko Góry Moria, nazwą Syon została objęta także Świątynia (Izaj. 8:18, 18:7, 24:23).

Dawid i 14 jego następców zostali pogrzebani na Górze Syon (1 Król. 2:10, 11:43, 14:31 przykłady).

Nazwa Syon używana jest w stosunku do całego miasta Jeruzalem (2 Król. 19:21, Ps. 48, 69:35).

Tysiąc lat po przeniesieniu Arki do Świątyni, król Herod zbudował pałac na zachodnim wzgórzu (obecnie Góra Syon) i miasto Dawida stało się politycznym i administracyjnym centrum. Góra Syon była ostatnim „czystym” miejscem aż do czasów zdobycia miasta przez Rzymian pod wodzą Tytusa.

Cytadela zwana Wieżą Dawidową powstała sto lat po Dawidzie.

Dom na południowo-zachodnim krańcu miasta wg tradycji jest domem, w którym Pan Jezus wraz z uczniami spożywał Ostatnią Wieczerzę. Tradycja podaje też, że prawdopodobnie znajduje się tam grób Dawida.

Dolina Hinnom

Dolina Hinnom jest posępną ziemią i miejscem cmentarzysk na południowy-wschód i na południe od Jerozolimy. Jest głębokim i ciasnym wąwozem, który poza murami starego miasta na południu Jerozolimy rozdzielał terytoria Judy i Benjamina (Jozue 15:1, 18:11, 16).

Południowe wzgórze nazwane jest Górą Złych Rad, tam cudzoziemskie żony Salomona chwaliły swoich bogów (1 Król. 11:7,8). Umiejscawia się ją pomiędzy Bramą Narożną na północno-wschodnim końcu miasta a Bramą Doliny na południowo-wschodnim krańcu murów. Król Uzjasz wybudował wieże nad tymi bramami i umocnił je (2 Kron. 26:9).

Król Achaz i król Manasses mieli tam świątynię boga Molocha. Na jej ołtarzach ofiarowywali dzieci. Później świątynia ta została zburzona przez króla Jozjasza. Dolina przestała być używana przez czcicieli obcych bogów i stała się posępnym śmietniskiem (2 Król. 23:10; 2 Kron. 28:1-3; 2 Kron. 33:1,6,9; Izaj. 30:33).

Jeremiasz ogłosił to miejsce złym miejscem (Jer. 7:31, 19:2,3, 32:30-35). Później wszystkie śmieci z miasta wysypywano w Dolinie Hinnom. Słowo Gehenna jest grecką formą hebrajskiego słowa „Ge-Hinnom” i jest odpowiednikiem zupełnego zniszczenia czyli ognia „piekielnego” (Mat. 5:22; Mar. 9:47).

Cytadela (Wieża Dawida)

Wybudowana przez Heroda w 24 r. n.e. Ma trzy wieże od imion bliskich Heroda: Fazela (brata), Hippikusa (przyjaciela) i Miriam (żony). Wieża Fazela była mylnie nazywana wieżą Dawida.

Mur Płaczu

Pozostałość murów herodiańskich okalających dziedziniec od strony zachodniej, najbliższa Miejsca Najświętszego. Po zburzeniu świątyni przez Rzymian najświętsze miejsce dla Żydów.

Meczet El Aksa

Zbudowany w latach 710-715 na tradycyjnym miejscu pałacu Salomona i pałaców królów judzkich, zburzonych przez Persów w 614 r. W Koranie związany z nocną podróżą Mahometa do Jerozolimy.

Dom Skały

Mylnie nazywany meczetem Omara. Wybudowany został wokół świętej skały na której Abraham ofiarował swojego syna i z której według legendy Mahomet został zabrany do raju na białym koniu. Na tym miejscu wznosiły się świątynie Salomona i Zorobabela. Dom Skały wybudowany w 691 r. Pod skałą znajduje się jaskinia, która wg legendy jest miejscem modlitwy Abrahama, Dawida, Salomona, Eliasza, Jezusa i Mahometa.

Ofel (miasto Dawida)

Obecnie na zewnątrz murów starego miasta, na południe od świątyni. Najstarsza cześć Jerozolimy. Znajdują się tam: źródło Gihonu, sadzawka Syloe, mur Jebuzydów z 1800 r. p.n.e., pozostałości murów Nehemiasza z V w. p.n.e., skalny grób, przypuszczalnie Judy, machabejska wieża oraz pozostałości wieży Syloe.

Tunel Ezechiasza

Wycięty pod wzgórzem Ofel tunel o dł. 600 m., doprowadzał wodę ze źródła Gihonu do sadzawki Syloe. Był kuty w skale z dwóch stron. Przypuszcza się, że tak precyzyjne spotkanie się pośrodku skały obu pracujących grup umożliwiła metoda podążania za złożem pewnego minerału w skale rodzimej, tworzącej wzgórze Ofel.

W tunelu odkryto napis wykuty pismem starohebrajskim, zawierający tekst: „Ten też jest Ezechiasz, który zatkał źródło wód w Gihonie wyższe, a przywiódł je dołem na zachód słońca ku miastu Dawidowemu i szczęściło się Ezechiaszowi we wszystkich sprawach jego” (2 Kron. 32:30).

Sadzawka Syloe

Znajduje się u zbiegu doliny Cedronu z doliną Hinnom. Woda do niej jest dostarczana ze źródła Gihon przez tunel Ezechiasza. W tym miejscu uzdrowił Pan Jezus ślepego od urodzenia (Jan 9). W pobliżu znajdują się ruiny bizantyjskiego kościoła i łaźni herodiańskiej.

Betesda

Niedaleko od początku Via Dolorosa, w muzułmańskiej dzielnicy Jerozolimy znajduje się kościół św. Anny. Obok niego odkryto pozostałości sadzawki Betesda, zwanej zwykle owczą (Jan 5:2). To tu Pan Jezus dokonał uzdrowienia paralityka w sabat (Jan 5:8). Sadzawkę tworzyły dwa położone obok siebie zbiorniki otoczone czterema portykami. Piąty wznosił się na murze, którego fragmenty można jeszcze do dzisiaj oglądać i dzielił sadzawkę na dwie części (Jan 5:2).

Ecce Homo

Potrójny łuk wybudowany w 135 r. przez Hadriana, aby upamiętnić zwycięstwo nad Bar Kochbą. Według tradycji Kościoła łuk ten stanął na miejscu, gdzie Piłat wypowiedział słowa „oto człowiek”.

Łuk ten, największy z odkrytych, wznosił się ponad rzymską drogą, przebiegającą podobnie jak obecna Via Dolorosa. Jego północny, niższy łuk znajduje się w bazylice Ecce Homo.

Litostratos (Jan 19:13)

Fragment posadzki dziedzińca zabudowań ratusza pochodzący przypuszczalnie z okresu Hadriana, lecz mogący przypominać oryginalny dziedziniec, na którym odbywała się scena biczowania Chrystusa i naśmiewania się z Niego. W posadzce zachował się kamień ze specjalnym znakiem, który podczas saturnaliów służył do zabawy „koronowanie na króla”. Być może w tym miejscu odbyła się tragiczna zabawa w koronowanie, jakiej doświadczył Pan Jezus (Jan 19:1-3). Również na tym dziedzińcu znajdowało się tradycyjne miejsce wydania wyroku, o którym wspomina Jan (19:3).

Ogród Gordona (Golgota)

W roku 1864 brytyjski dowódca i badacz Pisma Świętego, Gordon, spoglądając z zabudowań znajdujących się w pobliżu Bramy Damasceńskiej w kierunku sztucznie ukształtowanego przez stare kamieniołomy wzgórza, powiedział do swego przyjaciela, że mogłaby to być Golgota. Sztucznie odcięte zbocze wzgórza wraz z odsłoniętymi w ten sposób starymi cysternami na wodę rzeczywiście przypomina swoim wyglądem czaszkę. Kamieniołomy te przestały być użytkowane za czasów Machabeuszy, którzy wg niektórych teorii przedłużyli mur miejski aż do tego miejsca, umacniając w ten sposób znacznie najmniej obronne miejsce Jerozolimy. Oczyszczony kamieniołom tworzył naturalną fosę, natomiast naprzeciw murów wznosiła się północna część góry Moria. W czasach Pana Jezusa było to miejsce ogromnie uczęszczane, gdyż krzyżowały się tam drogi wychodzące w kierunku Damaszku, Jaffy i Jerycha. Stąd też, jeśli słusznym jest, że mury Machabeuszy sięgały aż do tego miejsca, północna część góry Moria mogłaby stanowić miejsce ukrzyżowania Pana Jezusa. Ruch, jaki tutaj panuje potwierdza tę teorię, gdyż ukrzyżowanie miało być karą publiczną (dziś w tym miejscu jest ruchliwy dworzec autobusowy).

Jeżeli zgodnie z przypuszczeniami Gordona była to Golgota, to w jej pobliżu musiał znajdować się grób. Rozpoczęto poszukiwania. Odkryto fragmenty ogrodu wraz z grobem, który swoją konstrukcją w pełni odpowiada opisowi biblijnemu. Cysterna na wodę i prasy do wytłaczania winogron dowodzą, że grób ten znajdował się w ogrodzie (Jan 19:41).

Grób ten jest jednym z trzech odkrytych w Jerozolimie zamykanych tak, jak opisany w Ewangelii grób Jezusa, okrągłym, przetaczanym kamieniem. Jak inne groby żydowskie składa się z dwóch części: komory żałobnej i grobowej. Zwykle wejście wprowadzało do komory żałobnej. Aby zobaczyć ciało, należało wejść do środka grobu. Ew. św. Jana relacjonuje, że św. Jan nie wchodząc do grobu ujrzał leżące w grobie prześcieradła. W zwykłym grobie było to niemożliwe, ten jednak posiadał wejście z boku, pomiędzy komorami. Pozwala to na zobaczenie ciała bez konieczności wchodzenia do grobu (Jan 20:4-5).

Komora grobowa, typowa dla grobu rodziny żydowskiej, zawierała dwa miejsca na ciała. Jedno z miejsc było wykończone i przygotowane do złożenia na nim zabalsamowanego ciała. Zaraz po złożeniu pierwszego ciała wykańczano drugie miejsce, aby grób w każdej chwili był gotowy do pogrzebu, gdyż zwyczajem żydowskim należało pochować zmarłego w dniu jego śmierci. Gdy umierał następny członek rodziny, paląc ciało, zwalniano poprzednie miejsce.

Grób nowy, tak jak jest to wspomniane o grobie Jezusa (Jan 19:41), miał wykończone tylko jedno miejsce i ponieważ Pan Jezus przebywał w grobie krótko, nie zdołano wykończyć drugiego. Założywszy zatem, że grób nie był więcej wykorzystywany, co jest bardzo prawdopodobne ze względu na przekleństwo, jakie ciążyło na ukrzyżowanym, grób, w którym był pochowany Pan Jezus powinien pozostać grobem nowym. I znowu grób w ogrodzie odpowiada opisowi biblijnemu; nawet, jeśli nie jest to oryginalny grób Pana Jezusa, to jest do niego bardzo podobny.

Rzeczą jednak najważniejszą jest to, że w żadnym z trzech Jerozolimskich grobów Jezusa nie ma Jego ciała. Oddaje to pięknie napis umieszczony na drzwiach grobu w ogrodzie: „Wstał z martwych, nie masz Go tu” (Mar. 16:6).

Góra Oliwna

Wzniesienie o wysokości 880 m., po wschodniej stronie miasta, oddzielone od murów głęboko wcinającą się doliną Cedronu. Na dnie doliny znajdują się groby: Absaloma, Bnei Hasir i Zachariasza. Przez górą Oliwną wiodła stara, tradycyjna droga do Jerycha (2 Sam. 15:30). Góra szczególnie związana z ostatnimi wydarzeniami z życia Pana Jezusa. Na niej to zostało wygłoszone kazanie zapisane w Ew. Mateusza 24 r. Na niej spędził On kilka ostatnich nocy swego życia (Łuk. 21:37), a szczególnie noc, której został wydany. Z niej również został zabrany do nieba (Dz. Ap. 1:12). Na górze Oliwnej, jak wspomina prorok Zachariasz (14:4-5), staną nogi Pana. Obecnie na górze Oliwnej zlokalizowany jest cmentarz żydowski.

Inne ważne miejsca powstałe współcześnie

Knesset

Nowoczesny, interesujący architektonicznie budynek parlamentu powstał dopiero w roku 1966. Przed gmachem stoi Menora (siedmioramienny świecznik), która jest symbolem państwa. To dzieło z brązu, wykonane przez rzeźbiarza Benno Elkana z Hajfy, bogato ozdobione motywami z żydowskiej historii, jest darem brytyjskiego parlamentu dla swego izraelskiego odpowiednika.

Yad Vashem (znaczy Pamięć i Imię)

Instytut pamięci narodowej. Miejsce to upamiętnia śmierć 6 mln. Żydów, ofiar terroru faszystowskiego podczas II wojny światowej. Do monumentalnej, zbudowanej w 1957 r. budowli wiedzie aleja wysadzana drzewami zasadzonymi przez obdarzonych mianem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” — osoby, które niegdyś ryzykowały własnym życiem dla ratowania Żydów. Każde pieczołowicie pielęgnowane drzewo ma stosowną tabliczkę. Znajdziemy na nich wiele nazwisk i imion Polaków. W budynku-monumencie płonie wieczny ogień ku pamięci poległych, a na podłodze wyłożonej posadzką z 6 mln płytek nazwy byłych obozów koncentracyjnych.

Muzeum Izraela

Tworzą je cztery działy. Pierwszy, to muzeum Bezalel (ważny zbiór żydowskiej sztuki ludowej, a przede wszystkim przedmiotów kultowych, takich jak świeczniki z XVII i XIX w. używane podczas szabasu i święta Hanukkah; można tu obejrzeć kompletną siedemnastowieczną synagogę przeniesioną z Włoch). Drugi dział zwany Muzeum Bronfmanna, obejmuje archeologię Izraela. Dział trzeci, zajmujący osobny budynek, to tzw. „Sanktuarium Księgi” (Hechal Ha-Sefer), gdzie wystawione są słynne zwoje znalezione w amforach w jaskiniach Qumran nad Morzem Martwym w 1947 r. Zwoje, zawierające fragmenty księgi Izajasza, powstały ok. setnego roku p.n.e. Są to najstarsze zachowane do naszych czasów hebrajskie teksty Biblii. Dział czwarty, umieszczony na przestrzeni otwartej obejmuje zbiory rzeźby klasycznej i nowoczesnej.

Mea Sze’arim (stokrotny plon)

Stara dzielnica miasta zamieszkana przez ortodoksyjnych Żydów ze wschodniej Europy używających języka jidisz, zachowujący zwyczaje swoich przodków. Szczególnie interesującymi zabytkami w tej dzielnicy są synagogi i rynek.

Uniwersytet Hebrajski

Położony wśród rozległych ogrodów, zbudowany z rozmachem architektonicznym w 1925 r., rozbudowany w 1948 r.

Dzielnica Żydowska

Południowo-wschodnia część starego miasta, zniszczona przez jordański legion arabski w latach 1948-67. Po roku 67 sukcesywnie odbudowywana. W czasach Machabeuszy i dynastii hasmonejskiej wspaniałe pałace czyniły tę dzielnicę architektonicznym majstersztykiem, aż do 70 r., kiedy Tytus zdobył Jerozolimę i zniszczył świątynię. Po upadku powstania Bar Kochby Żydzi z tego miasta skazani na banicję powracali dorocznie 9 kwietnia, aby w rocznicę zburzenia świątyni płakać pod jedyną pozostałością jej zabudowań — murem zachodnim.

W centrum rzymska ulica Cardo, odkryta i odbudowana po roku 1967. Pod jej poziomem odkryto resztki murów machabejskich, a także fragmenty murów z czasów Nehemiasza. W centrum dzielnicy pozostawiono ruiny starej synagogi zniszczonej przez Jordańczyków w 1948 r., jako pamiątkę okupacji wschodniej części miasta.

Inne miejsca Izraela

Betfage

Na wschodnim zboczu Góry Oliwnej klasztor wybudowany przez franciszkanów w XIX w. Przypuszcza się, że z tego właśnie miejsca rozpoczął Pan Jezus wjazd do Jerozolimy wsiadając na osiołka (Mat. 21:1). W ogrodzie za kościołem znajdują się groby przypominające swoją konstrukcją grób Chrystusa i Łazarza.

Betania

Małe osiedle na drodze do Jerycha. Na ruinach twierdzy krzyżowców wzniesiono niedawno kościół Łazarza. W zabudowaniach kościoła znajduje się prasa oliwna i winna z czasów wypraw krzyżowych. W pobliżu grota, o której mówi się, że mogła być grobem Łazarza. W Betanii był gościnny dom Marty i Marii (Jan 11:5). Tu miało miejsce wskrzeszenie Łazarza (Jan 11).

Jerycho

Jest najstarszym i najniżej położonym miastem na świecie. Swoje istnienie zawdzięcza źródłu znajdującemu się u stóp starożytnego tellu (sztucznie usypanego wzgórza), które zwane jest źródłem Elizeusza (2 Król. 2:19). Miasto widoczne z daleka jako oaza palm daktylowych w sercu pustyni. Jerycho jest najstarszą z odkrytych twierdz. Odnajdujemy tu ślady fortyfikacji z czasów przedpotopowych. Jerycho było miejscem, w którym Jozue rozmawiał z Aniołem (Joz. 5:13-15). Było pierwszym miastem kananejskim zdobytym przez Jozuego (Joz. 6:20). Pomimo przekleństwa, jakie rzucił na nie Jozue, iż ktobykolwiek odważył się odbudować miasto „na pierworodnym swoim założy je” (Joz. 6:26), za czasów króla Achaba odbudowano miasto (1 Król. 16:34). Jerycho było jednym z przystanków na drodze Eljasza do miejsca zabrania go przez wóz ognisty, później mieszkał w nim Elizeusz uzdrawiając źródło, które potem nazwano jego imieniem (2 Król. 2:4-5,15-22).

Po powrocie z niewoli babilońskiej miasto zostało odbudowane i ponownie urosło do wielkiego znaczenia. Marek Antoniusz podarował Jerycho Kleopatrze, która sprzedała je Herodowi Wielkiemu. Ten wybudował sobie w nim zimową rezydencję. W czasach Pana Jezusa okolice Jerycha były miejscem, gdzie chrzcił Jan i gdzie był kuszony Pan Jezus. Później Jerycho przechodziło w ręce kolejnych zdobywców Palestyny. Jeden z nich, Kalif Hisham Ibn Abd el-Malik, władca Damaszku wybudował w Jerychu zimowy pałac — rok 743, zniszczony cztery lata później. Od 1967 r. miasto znajduje się pod administracją wojskową Izraela.

Tell Jerycho

Najstarsza część miasta, sztuczne wzgórze o wysokości 20 m., w którym odkryto najstarsze fortyfikacje na świecie, m.in. okrągłą wieżę niewiadomego przeznaczenia.

Góra Kuszenia

Góra, na której wg tradycji przebywał Pan Jezus po chrzcie w Jordanie przez czterdzieści dni i nocy. Góra wznosi się ok. 300 m. nad poziom Jerycha, czyli znajduje się ok. 100 m. pod poziomem morza. W połowie drogi na szczyt przechodzi się przez grecko-ortodoksyjny klasztor wybudowany w okolicach jaskini, w której miał przebywać Pan Jezus w czasie postu. Miejsce to od II w. n.e. służyło jako schronienie dla eremitów.

Pałac Hishama

Pozostałości zimowej rezydencji kalifa Damaszku Hishama Ibn Abd el-Malika. W 747 r., w cztery lata po zakończeniu budowy pałac został zniszczony przez trzęsienie ziemi. Zachowały się wspaniałe mozaiki, ruiny meczetu, fragmenty ogrzewanej łaźni i dwupiętrowej rezydencji.

Vadi Quelt

Wąski wąwóz na skalistej pustyni, po zboczu którego wąskim kanałem spływa woda ze źródła znajdującego się mniej więcej w połowie jego długości. W pobliżu miejsca, w którym schronił się prorok Eljasz przed gniewem Jezabeli był karmiony przez kruki (1 Król. 17:1-7) wybudowano grecko-ortodoksyjny klasztor św. Jerzego.

Morze Martwe

Długość 75 km., szerokość od 3-17 km., maksymalna głębokość 433 m., powierzchnia znajduje się w depresji 400 m., zawartość soli od 24-26%, ciężar właściwy 1,119. Ciało ludzkie samo utrzymuje się na powierzchni wody.

Jest morzem bez odpływów, natomiast zasilają go Jordan i inne rzeki oraz źródła, które głównie dostarczają soli do wody tego ciekawego jeziora. Intensywne zasolenie sprawia, że nie występują tu żadne przejawy życia. Południowa część Morza Martwego stopniowo osuszana, służy do uzyskiwania soli. Skład: 11% chlorek magnezu, 7% chlorek sodu, smak gorzki. Na południowym wybrzeżu morza były zlokalizowane miasta: Sodoma, Gomora i Zoar.

Qumran

Odkryte przez beduińskiego chłopca poszukującego zaginionej owcy w 1947 r. Później stopniowo odnaleziono kilka jaskiń, a w nich całą bibliotekę położonego w pobliżu osiedla sekty żydowskiej, przypuszczalnie Esseńczyków. Największą rewelację przyniosło odkrycie jaskini czwartej, w której znaleziono pełny tekst księgi Izajasza oraz dwa pierwsze rozdziały księgi Habakuka z II w. p.n.e. Obydwa zwoje zostały umieszczone w specjalnie wybudowanym w tym celu budynku w Jerozolimie. Obok odkryto osiedla zniszczonego w 68 r. przez Rzymian. Istnieją przypuszczenia, że członkowie sekty współpracowali podczas powstania z obrońcami Masady. Pierwsze zabudowania w Qumran pochodzą z VIII w. p.n.e. Członkowie sekty Qumrańskiej nie uznawali kapłaństwa świątynnego. Wierzyli, że przyjdzie Mesjasz, odbędzie się wielka walka synów światłości z synami ciemności. Sądzili, że należą do synów światłości i odniósłszy sukces w walce będą żyli pod nowym przymierzem. Ruiny miasta to: rytualne umywalnie, skryptorium, sklep garncarza, kuchnie, sale zgromadzeń, pralnie, system wodny, cmentarz.

En Gedi

Oaza nad Morzem Martwym. Swoje życie zawdzięcza źródłu zwanemu obecnie źródłem Dawida. Piękno oazy urzekało już autora Pieśni nad Pieśniami (1:14). W oazie schraniał się Dawid przed gniewem Saula (1 Sam. 24:1,2). Do dzisiaj pokazuje się grotę, w której najprawdopodobniej miało miejsce spotkanie Dawida z Saulem (1 Sam. 24:4).

Masada

Skała Masady o kształcie łodzi wznosi się 430 m. nad poziom Morza Martwego i jest dla Żydów ciągle żywym symbolem walki o wolność. Wybudowany w latach trzydziestych p.n.e. przez Heroda pałac-twierdza miał chronić go na wypadek, gdyby Kleopatra bądź inni lokalni konkurenci zechcieli objąć jego tron. Po śmierci Heroda stacjonował tam garnizon rzymski. Gdy w 66 r. wybucha powstanie Żydów przeciwko panowaniu rzymskiemu, grupa Zelotów podstępem zdobywa Masadę. Później dołączają do nich uciekinierzy z Jerozolimy i Esseńczycy, którzy przeżyli zburzenie Qumran. W sumie, w twierdzy żyło przez 5 lat 960 mężczyzn, kobiet i dzieci. W 72 r. rzymski prokurator Flawiusz Silwa rozpoczyna regularne oblężenie Masady. Wokół skały wybudowano mur i szereg umocnień, które uniemożliwiły dostarczanie wody i żywności do twierdzy. Oblężenie trwało rok i zakończyło się dramatycznym samobójstwem obrońców Masady, opisanym przez J. Flawiusza. Tragiczny opis mówi, jak mężczyźni ucałowawszy swoje żony i dzieci, zabili je, następnie wylosowali spośród siebie dziesięciu, którzy zabili pozostałych. Jeden spośród pozostałych dziesięciu, po ponownym losowaniu zabił tych, którzy przeżyli i sam dokonał samobójstwa. Masakrę tę przeżyło pięcioro dzieci i dwie kobiety, które ukryły się w podziemnych jaskiniach i potem opowiedziały tę historię. Zachowały się losy wykorzystywane w tym dramatycznym zakończeniu obrony Masady.

Najokazalsze zabudowania Masady, to pałac północny z trzema dziedzińcami na różnych wysokościach, zawieszony na urwistych zboczach oraz pałac zachodni. Oprócz tego zachowały się ruiny magazynów, podgrzewanych łaźni, budynków administracyjnych, mieszkalnych oraz strażnice. Całe osiedle zasilane było w wodę przez system ogromnych cystern.

Tell Arad

Starożytne miasto kananejskie wspomniane w 4 Mojż. 21:1-2, 33:40; Joz. 12:14; Sędz. 1:16 w związku z podbojem ziemi obiecanej. W czasie odkryć odnaleziono synagogę, która swoją konstrukcją bardzo przypomina świątynię Salomona i pochodzi z tego samego okresu.

Amazya

Podziemna tłocznia i wytwórnia oliwy z oliwek w pobliżu osiedla żydowskiego, troskliwie ukryta we wnętrzu wapiennej skały z powodu wysokich podatków, nakładanych przez Rzymian na producentów oliwy. Labirynt niskich pomieszczeń połączonych wąskimi korytarzami i ciasnymi przejściami. Wewnątrz znajduje się tłocznia oliwy i magazyny mogące przechować ok. 10 tys. litrów oliwy. Pomieszczenia, w których przechowywano drogocenny płyn wyposażone były w system kanalików, które w razie uszkodzenia naczynia zabezpieczały przed utratą oliwy. Cały system jaskiń posiadał również możliwość zaopatrzenia w wodę. Była tam cysterna i połączona z nią studnia. W czasie powstania Bar Kochby (133-135) pomieszczenia te wykorzystywane były przez powstańców jako kryjówka przed prześladowcami rzymskimi. W tym czasie w powiększonym systemie jaskiń przebywało ok. 200 osób.

Hebron

Jedno z czterech świętych miast Żydów. Ok. 3600 lat temu Hebron był kananejskim miastem, które nosiło nazwę Kiryat Arba (Joz. 14:15). W tym mniej więcej czasie Abraham rozbił namioty pod drzewami w Mamre. Tutaj obiecał mu Pan, że będzie miał potomka. Gdy Sara umarła w Hebronie, Abraham kupił jaskinię Machpelah z drzewami i polem otaczającym ją i uczynił z niej rodzinny grób patryjarchów (1 Mojż. 23:1-20). W jaskini tej zostali pochowani oprócz Sary, Abraham (1 Mojż. 25:9), Izaak i Rebeka (1 Mojż. 35:27-29, 49:31), Jakub (1 Mojż. 50:13), Lija (1 Mojż. 49:31), a według tradycji jeszcze Józef. Gdy siedemset lat później Mojżesz wysłał szpiegów, przybyli oni m.in. do Hebronu (4 Mojż. 13:23). Podczas podboju pod wodzą Jozuego zostaje zabity Hoham, król Hebronu (Joz. 10:3). Hebron był pierwszą stolicą Judy, w której królował Dawid (2 Sam. 2:1), następnie stolicą całego Izraela (2 Sam. 5:3). W Hebronie został zabity i pochowany Abner, hetman wojsk Saula (2 Sam. 3:32). W 20 r. p.n.e. Herod wybudował tu obecną strukturę budynku okalającego jaskinię Machpelah. W VI w. chrześcijanie bizantyjscy przebudowali salę Izaaka i zamienili ją na kościół. W tym też czasie pozwolono wybudować Żydom synagogę, która stanowi obecnie dziedziniec budynku. Synagoga przetrwała podbój arabski, a kościół został zamieniony na meczet. W tym też czasie wybudowano tzw. salę Józefa. Od 1967 r. Hebron pozostaje pod zarządem wojskowym Izraela, a zabudowanie groty Machpelah stanowi jedyne miejsce na świecie, gdzie Żydzi i Arabi modlą się pod jednym dachem.

Beth-Shemesh

W czasach biblijnych miasto, którego nazwa oznacza „dom Słońca”, stało na wzgórzu ważnym ze względów strategicznych, wznoszącym się nad doliną Sorek. Zostało dane synom kapłana Aarona jako miasto ucieczki (Joz. 21:13,16; 1 Kron. 6:57-59). Jest miejscem, w którym rozegrała się tragedia Samsona. Dalila mieszkała w dolinie Sorek (Sędz. 16:4). Kiedy Filistyni dawali Arkę Przymierza, została ona przywieziona do Beth-Shemesh (1 Sam. 6:12-14). Pan ukarał śmiercią „pięćdziesiąt tysięcy z ludu” ponieważ zaglądali do Arki (1 Sam. 6:19).

Za Salomona z regionu tego oddawano żywność dla domu królewskiego przez jeden miesiąc w roku (1 Król. 4:7-9). Miejsce spotkania i walki Joaza, króla izraelskiego z Amazjaszem, królem judzkim (2 Król. 14:9-13; 2 Kron. 25:18-23). Miasto zostało zdobyte przez Filistyńczyków za panowania króla Achaza (2 Kron. 28:18,19).

Betlehem

Miejsce zamieszkania przodków Dawida (Rut 2:4, 5:21-22). Tutaj Samuel pomazał Dawida na króla. Jest tutaj źródło, z którego Dawid, uciekając przed Saulem, zapragnął napić się wody. Tutaj narodził się Chrystus (Mat. 2:1,6; Łuk. 2:4). W Betlehem jest również grób Racheli (1 Mojż. 35:19).

Herodion

Pałac Heroda położony 9 km. od Betlehem. Wybudowany wewnątrz sztucznie podniesionego wzgórza celem ukrycia go przed okiem ludzkim. Z wierzchu góry można zobaczyć przedmieścia Jerozolimy, Betlehem, Morze Martwe i pustynię judzką. Tutaj został pochowany Herod. Wśród ruin m.in. synagoga i rytualna umywalnia.

Shechem (Sychem)

Miejsce, w którym Abraham po wejściu do ziemi kananejskiej zbudował pierwszy ołtarz Panu (1 Mojż. 12:6-8). Następnie miejsce to wykupił Jakub od kananejczyków, aby rozbić tam swoje namioty i także zbudować ołtarz o nazwie „Bóg mocny Izraelski” (1 Mojż. 33:18-20). W Shechem został pochowany Józef (Joz. 24:32). Miasto to znajduje się pomiędzy górami Hebal i Garizim, które przy wejściu do ziemi pod wodzą Jozuego były miejscami błogosławienia i przeklinania (5 Mojż. 27:12-13; Joz. 8:33,34).

Już w okresie sędziów dokonał się tu wstępny podział na królestwo południowe i północne. Wtedy to w Shechem królował Abimelech (Sędz. 9). Znacznie później odrzucono tutaj władzę Salomona (1 Król. 12). Biblijne Shechem zostało zniszczone przez Asyryjczyków w VIII w. p.n.e. i doszło ponownie do znaczenia, gdy Samarytanie wybudowali swoją świątynię na górze Garizim (1 Król. 12:28-33; 2 Król. 17:28,29). W 170 r. p.n.e. Antioch II poświęcił tę świątynię Zeusowi. Została ona zniszczona nieco później przez Jana Hirkana. Współczesne Nablus zawdzięcza swoje imię rzymskiemu miastu założonemu w 72 r. blisko ruin biblijnego Shechem.

Studnia Jakuba

Wewnątrz niedokończonego grecko-ortodoksyjnego kościoła znajduje się studnia Jakuba o głębokości 35 m., przy której miała się odbyć słynna rozmowa Pana Jezusa z Samarytanką (Jan 4:5).

Samaria (Sebastia)

Wzgórze, które w IX w. p.n.e. Omri, król Izraela kupił za dwa talenty srebra, ufortyfikował i nazwał od imienia właściciela wzgórza Szemera — Samaria (1 Król. 16:24). Od tego czasu Samaria była stolicą północnego królestwa Izraela. Samaria po hebr. znaczy wieża, strażnica. Wzgórze wznosi się 100 m. ponad równinę. Z fortyfikacji i pałacu, który Omri i jego następca Achab wybudowali, widać dolinę Saronu, wybrzeże zachodnie i dolinę Jezreel z jej strategicznym przejściem przez Megiddo. W Samarii działało wielu proroków, którzy napominali królów Izraelskich, szczególnie Achaba (1 Król. 20, 22:10).

W 722 r. p.n.e. Asyryjczycy podbili Samarię po trzyletnim oblężeniu. Później, w czasach Aleksandra Wielkiego osiedliło się tutaj 6 tys. Macedończyków. W II w. Samaria została zupełnie zniszczona przez Jana Hirkana, Hasmoneusza. Jeszcze raz do wielkiego znaczenia doprowadził miasto Herod, budując rzymski teatr i świątynię dla Augusta. Na jego też cześć nazywa on miejsce to Sebastia (greckie sebasta = August). Wśród ruin zachowały się: pałac Achaba, fragmenty murów z IX w. p.n.e., wieża z okresu hellenistycznego i wiele zabudowań prywatnych.

Megiddo

Jest to jedno z najbardziej strategicznych miejsc w Izraelu. Położone po zachodniej stronie wąskiego przejścia pomiędzy wzgórzami Gilboa a pasmem Karmel. Ponieważ przeprawa przez góry z ciężkim sprzętem była w starożytności rzeczą prawie niemożliwą, było to jedyne przejście dla wojsk idących z północy na południe i odwrotnie. Z niewysokiego wzgórza dokładnie widać całą (15-20 kim) długość przejścia. Nic też dziwnego, że miejsce to było zabudowane i fortyfikowane od najdawniejszych czasów. Archeolodzy wyróżniają dwadzieścia warstw miast w Megiddo. Pierwsza z nich datuje się na rok 2000 p.n.e. Jest to kananejska świątynia. Z okresów późniejszych odkryto budowle Salomona (1 Król. 9:15) i Achaba, dla którego twierdza ta była swoistą bazą wojskową dla rydwanów bojowych. On też wyposażył Megiddo w system wodny, składający się ze studni i tunelu, który sięgał do źródła wody poza fortyfikacjami. Megiddo było miejscem śmierci króla judzkiego Ochozjasza z ręki Jehu (2 Król. 9:27), a także Jozjasza, który usiłował przeszkodzić w przejściu wojsk faraona Necho do króla Asyryjskiego (2 Król. 23:29). W Nowym Testamencie góra Megiddo (Har Megiddo) ma być miejscem wylania ostatniej czaszy gniewu (Obj. 16:16).

Jezreel (Ezdraelon)

Dolina rozciągająca się po północno-wschodniej stronie pasma gór Karmel i dochodząca aż do wzgórz Gilboa. Ziemia, na której osiedliła się połowa plemienia Manasesa (Joz. 18). W dolinie Jezreel Nabot miał winnicę (1 Król. 21). Źródła czynią dolinę miejscem urodzajnym i zamieszkałym od najdawniejszych czasów. Ze względu na swe położenie, a leży na via maris, czyli drodze do morza, była ważnym traktem komunikacyjnym pomiędzy Egiptem a Asyrią i miejscem wielu bitew (Joz. 18:16; Sędz. 6:33; 1 Sam. 29:11; Oz. 1:4-5).

Góry Gilboa

Łańcuch wzgórz biegnących lekkim łukiem od doliny Jezreel na południowy wschód. Miejsce znane szczególnie z bitwy pomiędzy wojskami Saula a Filistynami. Na tych właśnie wzgórzach zginął król Saul (1 Sam. 21:1; 1 Kron. 10:1).

Potok Harod

Potok po północnej stronie wzgórz Gilboa związany z działalnością Gedeona. U źródeł tego potoku (hebr. Ma ayan Harod) znajdował się obóz Gedeona przed walką z Madianitami. Przy jego wodach przeprowadził próbę mężów zebranych do walki (Sędz. 7:1).

Kochav Hayarden (hebr. Gwiazda Jordanu) Bellvoir

Tutaj krzyżowcy na górze o wysokości 500 m. n.p.m., a 700 nad poziom Jordanu wybudowali w XII w. twierdzę, którą nazwali Bellvoir. Jest to prawie zamek w powietrzu. Widać stąd Morze Galilejskie, rzekę Jordan, a na południu góry Gilboa i dolinę Jezreel.

Genezaret

Różne nazwy: Stary Testament — Kinneret (4 Mojż. 34:11), Genezaret (Łuk. 5:1), Morze Galilejskie (Mat. 4:8; Mar. 1:16), Jezioro Tyberiadzkie (Jan 6:1, 21:11). Państwo Izrael wróciło do nazwy starotestamentowej Jam Kinneret.

21 km. długości, 12 km. szerokości, maksymalna głębokość 48 m. Położenie 210 m. p.p.m. Obfita fauna, woda słodka. Jezioro bardzo związane z działalnością Jezusa i apostołów. Na tym jeziorze Pan Jezus nauczał, dokonywał cudów, w miastach okolicznych spędzał najwięcej czasu, jak przykładowo w Kafarnaum.

Tyberiada

Na ruinach starożytnych miast Hammath, Rakkoth i Chinneretch z czasów Jozuego, Herod Antypas wybudował miasto i nazwał go na cześć ówcześnie panującego cesarza — Tyberiadą. W II w. żydowski patriarchat i Sanhedryn miał tutaj swoją siedzibę. Tutaj zostały napisane Miszna i Talmud, a ok. VIII w. powstała tzw. Masora, czyli tradycja, zespół znaków i reguł mających na celu przekazanie przyszłym pokoleniom lektury tekstu Starego Testamentu. Powstała tu również punktacja, znaki samogłoskowe do tekstu hebrajskiego, zwana tyberiadzką.

Góra Błogosławieństw

Wzgórze po północnej stronie Jeziora Genezaret wznoszące się 150 m. ponad jego lustro, w pobliżu Kafarnaum. Tutaj wg tradycji Pan Jezus wygłosił słynne kazanie na górze, zapisane w Mat. r. 5.

Kafarnaum (Kapernaum, Kafar Nahum — osiedle Nahuma)

Miasto rodzinne Piotra, mocno związane z działalnością Pana Jezusa (Łuk. 4:31-38). Położone na północnym brzegu Jeziora Genezaret. Po zburzeniu świątyni było schronieniem dla Żydów, którzy rozwinęli tutaj dobrze prosperującą społeczność. Z tego okresu zachowały się ruiny synagogi, która swoim wyglądem może przypominać tą, w której nauczał Pan Jezus. Na fragmentach kolumnad zachowały się ornamenty pierwszych symboli żydowskich: gwiazda Dawida, szofar i charakterystyczna Arka Przymierza na wozie. W kompleksie ruin pokazuje się także dom Piotra oraz fragment kościoła wybudowanego na miejscu tegoż domu.

Wzgórza Golan

Tereny zdobyte przez pokolenia Manasesa po zwycięstwie nad królem Ogiem. W Biblii nazywane Baszan. W okresie otomańskim (1517-1917) znajdowały się pod administracją syryjską. Po 1948 r. niezamieszkałe przez ludność cywilną. W czasie wojny sześciodniowej wzgórza zostały zdobyte przez Izrael. W 1973 r. w czasie wojny Yom Kippur Syryjczykom prawie udało się odzyskać wzgórza. Od tego czasu na tym terenie stacjonują wojska ONZ. W 1982 r. wzgórza Golan zostały proklamowane częścią państwa Izrael.

Góra Hermon

Najwyższy i najdalej wysunięty na północ punkt Izraela. Góra Hermon od tysięcy lat urzekająca swym pięknem, wznosi się na 2224 m. n.p.m., a widziana z poziomu Genezaretu (-210), wydaje się potężna i majestatyczna. Przez sporą część roku na szczycie utrzymuje się śnieg. Nic dziwnego, że była dla psalmisty Dawida symbolem błogosławieństwa, a nawet samego Boga (Ps. 42:7, 89:13, 133). Obecnie Góra Hermon, leżąca u styku granic: syryjskiej, libańskiej i izraelskiej, jest mocno ufortyfikowanym bastionem.

Twierdza Nemroda (Subeibe)

Twierdza wybudowana przez krzyżowców w XII w. na eksponowanym wzgórzu u stóp Hermonu. Strzegła jedynej drogi z Tyru i Akko do Damaszku. Ze względów strategicznych często zmieniała właścicieli, którzy dobudowywali kolejne części fortyfikacji. Obecnie dobrze zachowane ruiny, z których roztacza się piękny widok na masyw Hermonu od północy i dolinę Hula od południa.

Banias

Miejsce, w którym znajdowała się Cezarea Filipowa, a także nazwa jednego z trzech potoków spływających z Góry Hermon do doliny Hula i tworzących zlewisko Jordanu. Inna nazwa Banias — potok Hermon. Przebiega on wąwozem tworząc przepiękne wodospady.

Hazor

Miasto kananejskie zburzone przez Jozuego w czasie podboju ziemi obiecanej (Joz. 11:10-13). Miasto ożywiono w okresie sędziów (Sędz. 4:2). Imię Jabin wspomniane w obu miejscach w Biblii jest przypuszczalnie tytułem a nie imieniem własnym. Później Salomon zmienił to miasto na jedną ze swoich fortec (1 Król. 9:15). Wykorzystywał ją również król Achab. Wśród ruin zachowały się: świątynia kananejska z XVII w. p.n.e., o podobnym schemacie zabudowy jak późniejsza świątynia Salomona, mury twierdzy wybudowane przez Salomona oraz system zaopatrzenia w wodę, składający się ze studni i tunelu, wybudowany przez Achaba w IX w. p.n.e.

Góra Tabor

Zlokalizowana ok. 11 km. na południowy-wschód od Nazaretu, wznosi się 550 m. nad doliną Jezreel. Była punktem spotkania terytoriów trzech pokoleń: Zabulona, Isaschara i Neftalego (Sędz. 4). Związane z nią postacie: Debora i Barak (Sędz. 4:6,12,14), zabicie braci Gedeona (Sędz. 8:18,19), osiadłość synów Lewiego (1 Kron. 6:77). Jest to także prawdopodobnie Góra Przemienienia (Mat. 17:1-8; Mar. 9:2-8; Łuk. 9:28-36).

Nazaret

Miasto dzieciństwa Pana Jezusa. Wzniesiono tutaj monumentalną Bazylikę Zwiastowania na ruinach kościoła z IV w. Obecnie miasto w większości arabskie, liczy 56 tys. mieszkańców.

Nazaret stał się rodzinnym miastem Pana Jezusa (Mat. 2:22,23, 4:13; Mar. 1:9; Łuk. 1:26-33, 2:4,39,51), tutaj też rozpoczął swoją misję (Łuk. 4:16-30), tutaj powrócił po ponad roku (Mat. 13:54-58; Mar. 6:1-6).

Kana Galilejska

Znajduje się 13 km. na północny-wschód od Nazaretu i 40 km. na południowy-zachód od Kapernaum.

Miejsce wesela, na którym Pan Jezus uczynił cud (Jan 2:1-11). Pan Jezus był właśnie w Kanie Galilejskiej, gdy przyszedł do niego dworzanin królewski z Kapernaum prosić o uzdrowienie swojego bardzo chorego syna ((Jan 4:46-54). Z Kany Galilejskiej pochodził Natanael (Jan 21:2).

Cezarea Nadmorska

Małe osiedle wybudowane przez Fenicjan w połowie III w. p.n.e. znalazło się w obrębie królestwa Hasmoneuszy, ale rozkwit swojej wielkości zawdzięcza Herodowi, który w ciągu 12 lat od 22 r. p.n.e. wybudował znaczące miasto portowe i nazwał je na cześć Augusta, Cezareą. Powstały pałace, świątynia, amfiteatr, budynki publiczne i port morski, wiodący w tym czasie. Potem stał się siedzibą prokuratorów rzymskich Judei. To tutaj był więziony ap. Paweł, ap. Piotr ochrzcił setnika Korneliusza, Filip mieszkał ze swoimi córkami. Właśnie w Cezarei wybucha powstanie w 65 r. Po zburzeniu Jerozolimy staje się ona stolicą Palestyny na około 500 lat. W XII w. ufortyfikowali się tutaj Krzyżowcy. Król francuski Ludwik IX wybudował masywne mury, zabudowania portowe i miasto. Do dzisiaj zachował się również rzymski amfiteatr wybudowany przez Heroda oraz akwedukt z II w. Przy jego pomocy sprowadzano świeżą wodę z góry Karmel.

Karmel

Łańcuch górski ciągnący się z północnego zachodu na południowy wschód, na długości 25 km., szerokości 6-8 km., a wysoki do 546 m. n.p.m. Na krańcu północno-zachodnim wbija się klinem w morze tworząc cypel. Szczyty na krańcu południowo-wschodnim wznoszą się ponad dolinę Ezdralon. Karmel znaczy po hebrajsku — ogród Boży. Tutaj Eliasz odniósł zwycięstwo nad prorokami Baala (1 Król. 18:19-40). Na Górę Karmel odszedł Elizeusz po oczyszczeniu wód źródła w Jerychu (2 Król. 2:25). Tu także przebywał Elizeusz, gdy przybyła do niego Szunamitka. W czasach chrześcijańskich Karmel związany jest z powstaniem zakonu Karmelitów.

Haifa

Miasto, którego rozwój przypada na wiek XIX, kiedy to przemysłowcy niemieccy osiedlili się na zboczach Karmelu, budując drogi i port. Teodor Herzl mówił o Haifie jako o mieście przyszłości. Obecnie jest to napoważniejszy port państwa Izrael. Jest także związany z osobliwą religią Bob (Mirza ali Muhammed), której najświętsze miejsce Bahai Shrine znajduje się właśnie w Haifie. Ta świątynia jest najbardziej charakterystycznym miejscem miasta, liczącego obecnie ok. 200 tys. mieszkańców.