Ile ksiąg ma Biblia?

Biblia ma swój katalog, czyli oficjalny spis pozycji, obejmujący tylko te księgi, które odpowiadają jej ramom, jej celowi i funkcji.

W myśl tego nie mogła się znaleźć w takim spisie żadna księga przypadkowa. Mierniki będące podstawą wyboru określił Bóg. Taki katalog, zbiór lub spis ksiąg uważanych za autentycznie natchnionych przez Boga nazywa się kanonem. W starożytności za miarę często służyła trzcina (hebr. kané), dlatego z czasem termin ten zaczęto używać w znaczeniu nie trzciny lecz miary. Jeden z pisarzy biblijnych apostoł Paweł użył pochodnego od tego hebrajskiego terminu, greckiego słowa kanòn np. w odniesieniu do reguły postępowania. Tak więc do kanonu należą księgi uważane za autentyczne, natchnione przez Boga, Stwórcę, i z tego powodu zasługujące na to, by ich używać jako miary przy ustalaniu właściwych wierzeń i nauk, czy reguł postępowania. Nie należy wcale mniemać, że dopiero po skompletowaniu kanonu hebrajskiego które miało miejsce w V wieku p.n.e. stało się jasne, które księgi należą do natchnionego Pisma Świętego. Księgę spisaną przez Mojżesza Izraelici od początku uważali za natchnioną.

W owym czasie sam tylko skompletowany pięcioksiąg stanowił kanon. Dalsze więc objawienia zamierzeń Bożych dane ludziom, musiały się ze sobą zgadzać i harmonizować z regułami prawidłowego sposobu wielbienia Boga, to jest zgodnego z wolą Bożą, określonej wszak w tej księdze. Sam Bóg zresztą określił jak rozpoznać proroctwo rzeczywiście pochodzące od Niego, dzięki czemu można zbadać kanoniczność ksiąg proroczych. (V Mojżeszowa 13:1-3; 18:20-22). Porównywanie każdej takiej księgi pism hebrajskich (Stary Testament) z całą Biblią i z historią może zweryfikować ponad wszelką wątpliwość, czy owi prorocy wypowiadali „słowo” w imieniu Boga JHWH, i czy ono „sprawdziło się lub spełniło” całkowicie jeśli dotyczyło naszej przeszłości, czy choćby częściowo, jeśli dotyczyło i przyszłości.

Zapoczątkowanie zestawienia i katalogowania kanonu Pism Hebrajskich przypisywany jest Ezdraszowi, a zakończenie tej pracy Nehemiaszowi. Pierwsze odstępstwo od kanonu hebrajskiego nastąpiło już na przestrzeni 250-150 p.n.e. kiedy to Grek, Ptolemeusz II Filadelf, król Egiptu, poganin (nie-Żyd) zainicjował tłumaczenie hebrajskiej Biblii na język grecki. W trakcie prac nad tym przekładem (Septuaginta), stopniowo dołączono wiele ksiąg historycznych, których nigdy dotąd kanon hebrajski nie uznał za natchnione, np. Mądrość Syracha, księgi Machabejskie, niewątpliwie ważne historyczne księgi, lecz nie natchnione. Było to do tego stopnia bulwersujące, że w Talmudzie (zbiór rabinistycznych komentarzy) dzień zakończenia pracy nad Septuagintą został przyrównany do czarnego dnia Starego Testamentu, dnia sporządzenia i wyniesienia przez Izraelitów złotego cielca.

Obecnie znamy 39 ksiąg pism hebrajskich, a tradycyjny kanon żydowski, obejmujący te same księgi, wylicza ich 24. Niektórzy jednak, choć wymieniają jako kanoniczne również wyliczone przez Żydów, to jednak wyszczególniają tylko 22 księgi, łącząc po prostu Księgę Rut z Księgą Sędziów, oraz Lamentacje (Treny) z Księgą Jeremiasza. Dzięki temu ilość natchnionych ksiąg była równa ilości liter w alfabecie hebrajskim. Józef Flawiusz był jednym z pierwszych, którzy tak ułożyli listę tych 22 ksiąg w Biblii.

(„Nie posiadamy tysięcy ksiąg niezgodnych, a nawet sprzecznych z sobą, lecz tylko dwadzieścia dwie. Zawierają one kronikę od zarania dziejów (…). Pięć z nich to księgi Mojżesza, których treścią są prawa i tradycyjna historia od stworzenia człowieka aż do śmierci prawodawcy. (…) Co do okresu od śmierci Mojżesza aż do śmierci Artakserksesa, następcy Kserksesa na tronie perskim, to prorocy, którzy żyli po Mojżeszu, opisali wydarzenia swoich czasów w trzynastu księgach. Pozostałe cztery zawierają hymny do Boga i przepisy odnoszące się do postępowania ludzi w życiu” (Przeciw Apionowi, tłum, J. Radożycki, księga I, 8, [38-41])

W 90 roku Synod Żydowski w Jamnia / Jabneh ustanowił kanon hebrajski (bez tzw. ksiąg deuterokanonicznych; 12 Proroków Mniejszych = jedna księga).

Ów kanon hebrajski obejmuje:

Prawo (Pięcioksiąg)
1. Rodzaju
2. Wyjścia
3. Kapłańska
4. Liczb
5. Powtórzonego Prawa

Prorocy
6. Jozuego
7. Sędziów
8. Samuela (1 i 2 jako jedna księga)
9. Królów (1 i 2 jako jedna księga)
10. Izajasza
11. Jeremiasza
12. Ezechiela
13. Dwunastu proroków
(Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza)

Pisma (Hagiografy)
14. Psalmy
15. Przysłów
16. Hioba
17. Pieśń nad Pieśniami
18. Rut
19. Lamentacje
20. Kaznodziei
21. Estery
22. Daniela
23. Ezdrasza (z Nehemiasza)
24. Kronik (1 i 2 jako jedna księga)

Chrystus Jezus a w ślad za nim członkowie zboru wczesnochrześcijańskiego uznawali właśnie ten katalog, czyli kanon, za natchnione Pismo Święte. Jezus i natchnieni pisarze pism chrześcijańskich (Nowy Testament), powoływali się wyłączniena te księgi, a cytaty wprowadzali zwrotami „jak jest napisane”, czym poświadczali, iż jest to Słowo Boże.

Np: Mateusza 4:4; Mateusza 4:7; Mateusza 4:10; Mateusza 11:10; Mateusza 21:13; Mateusza 26:24; Mateusza 26:31; Marka 1:2; Marka 7:6; Marka 9:13; Marka 9:12; Marka 11:17; Marka 14:21; Marka 14:27; Łukasza 2:23; Łukasza 3:4; Łukasza 4:4; Łukasza 4:8; Łukasza 4:10; Łukasza 4:17; Łukasza 7:27; Łukasza 10:26; Łukasza 19:46; Łukasza 20:17; Łukasza 21:22; Łukasza 22:37; Łukasza 24:27; Łukasza 24:44; Łukasza 24:46; Jana 2:17; Jana 6:31; Jana 6:45; Jana 8:17; Jana 10:34; Jana 12:14; Jana 12:16; Jana 15:25; Dzieje Apostolskie 1:20; Dzieje Apostolskie 7:42; Dzieje Apostolskie 13:29; Dzieje Apostolskie 13:33; Dzieje Apostolskie 15:15; Dzieje Apostolskie 23:5; Dzieje Apostolskie 24:14; Rzymian 1:17; Rzymian 2:24; Rzymian 3:4; Rzymian 3:10; Rzymian 4:17; Rzymian 4:23; Rzymian 8:36; Rzymian 9:13; Rzymian 9:33; Rzymian 10:15; Rzymian 11:8; Rzymian 11:26; Rzymian 12:19; Rzymian 14:11; Rzymian 15:3; Rzymian 15:9; Rzymian 15:21; 1Koryntian 1:19; 1Koryntian 1:31; 1Koryntian 2:9; 1Koryntian 3:19; 1Koryntian 4:6; 1Koryntian 9:-11; 1Koryntian 10:7; 1Koryntian 14:21; 1Koryntian 15:45; 1Koryntian 15:54; 2Koryntian 4:13; 2Koryntian 8:15; 2Koryntian 9:9; Galacjan 3:10; Galacjan 3:13; Galacjan 4:22; Galacjan 4:27; Hebrajczyków 10:7; 1Piotra 1:16; Objawienie 1:3; Objawienie 20:12.

Ani Jezus, ani żaden jego uczeń nigdy nie powoływał się czy cytował z tzw. ksiąg deuterokanonicznych.

Pod koniec II wieku n.e. więc około 100 lat po spisaniu ostatniej księgi NT, powszechnie uznawano cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, i 12 Listów Pawła. Spośród pierwszych katalogów jednym z najciekawszych jest fragment dokumentu znaleziony przez L. A. Muratoriego w Bibliotece Ambrosiana w Mediolanie i opublikowany przez niego w 1740 roku. Tekst ten pozbawiony jest początku, ale od miejsca w którym się zaczyna wymienia ewangelię Łukasza jako „trzecią”. Napisany jest po łacinie i pochodzi z drugiej połowy II wieku. Niżej prezentujemy, jako podstawy doboru ksiąg, które zostały włączone do kanonu NT, ważniejsze wczesne katalogi tekstów chrześcijańskich, w kolejności (w nawiasach pytajnikiem zaznaczono wartości wątpliwe, to jest albo nie wynikające wprost z katalogu, albo jeśli stosunek autora katalogu do danej księgi nie jest pewny):

Nazwa dokumentu lub imię autora	Miejsce pochodzenia	Przybliżona data powstania	Wymienione księgi
Muratori	Włochy	170 n.e.	Mateusza(?), Marka(?), Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1 Tymoteusza; 2 Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; 1Piotra(?); 2Piotra(?); 1Jana; 2Jana; 3Jana(?); Judy; Objawienie
Ireneusz	Azja Mniejsza	180 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Hebrajczyków; Jakuba(?); 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; Objawienie
Klemens Aleksandryjski	Aleksandria	190 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Hebrajczyków; 1Piotra; 1Jana; 2Jana; Objawienie
Tertulian	Afryka płn.	207 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; 1Piotra; 1Jana; Judy; Objawienie
Orygenes	Aleksandria	230 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Euzebiusz	Palestyna	320 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Cyryl Jerozolimski	Jerozolima	348 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy
Mommsen	Afryka płn.	365 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Objawienie
Atanazy	Aleksandria	367 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Epifaniusz	Palestyna	368 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Grzegorz z Nanjanzu	Azja Mniejsza	370 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy
Amfiloch	Azja Mniejsza	370 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1 Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Filaster	Włochy	397 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Hieronim	Włochy	397 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
Augustyn	Afryka płn.	397 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie
synod kartagiński	Afryka płn.	397 n.e.	Mateusza, Marka, Łukasza; Jana; Dzieje Apostolskie; Rzymian; 1Koryntian; 2Koryntian; Galatów; Efezjan; Filipian; Kolosan; 1Tesaloniczan; 2Tesaloniczan; 1Tymoteusza; 2Tymoteusza; Tytusa; Filemona; Hebrajczyków; Jakuba; 1Piotra; 2Piotra; 1Jana; 2Jana; 3Jana; Judy; Objawienie

Wymienione tu źródła nie zawsze są katalogami, toteż jeżeli autor nie wymienia jakiejś księgi, nie podważa to jej kanoniczności, albowiem w swych tekstach nie powoływał się na nie, choćby ze względu na to, iż nie było to potrzebne w omawianym przez niego dziele. W Kościele Rzymsko-Katolickim Sobór Florencki (1442) określił kanon ksiąg obojga testamentów, lecz dopiero Sobór Trydencki w 1546 roku podał oficjalną definicję kanonu. Sobór ten uznał za kanoniczne i natchnione te księgi apokryficzne, które nigdy nie wchodziły w skład kanonu hebrajskiego, rozmijając się zarówno z żydowskimi uczonymi, tradycyjnym hebrajskim kanonem, jak i z całą Reformacją. Ta pierwsza sięgnęła po oryginalne teksty biblijne hebrajskie i greckie, uznając dla tych pierwszych jedynie kanon hebrajski.

Współczesne tłumaczenia Biblii

Obecnie praktycznie wszystkie wydania Biblii zawierają te same 27 ksiąg Nowego Testamentu. Zamieszczone poniżej porównanie wymienia 39 ksiąg Starego Testamentu w Biblii powszechnej (protestanckiej) i 46 ksiąg w Biblii jerozolimskiej (rzymskokatolickiej). Wybrane wersje współczesne zawierają inne nieznaczne różnice w doborze ksiąg dodanych do podstawowych 39.

Te dodatkowe księgi nazywane są „apokryfami”, albo księgami „deutero­kanonicznymi”. Poprawiona standardowa wersja Biblii powszechnej wymienia następujące księgi dodane pomiędzy Starym i Nowym Testamentem:

• Księga Tobiasza
• Księga Judyty
• Dodatek do Księgi Estery (Księga Estery rozdz. 10,3a-31)
• Księga Mądrości
• Eklezjastyk (albo Mądrość Syracha)
• Księga Barucha
• List Jeremiasza (Księga Barucha rozdział 6)
• Modlitwa Azariasza i pieśń trzech młodzieńców (Księga Daniela rozdz. 3,24-90)
• Księga Zuzanny (Księga Daniela rozdz. 13)
• Opowieści o Belu i o wężu (Księga Daniela rozdz. 14)
• 1-2 Księga Machabejska
• 1 Księga Ezdrasza *)
• Modlitwa Manassesa *)

*) Księgi te są włączone do greckiego kanonu Pisma Świętego, ale nie są traktowane jako miarodajne przez Kościół rzymskokatolicki.

Historyczną przyczyną tych różnic jest to, że Hieronim, opierając się na greckiej Septuagincie, zamieścił te dodatkowe księgi w łacińskiej Wulgacie, co wpłynęło na kolejne wersje rzymskokatolickie. (Grecki Kościół Ortodoksyjny i Kościoły z nim związane także zamieszczają apokryfy, ale oparte na tekstach greckich i starocerkiewnych, a nie na Wulgacie). Większość wersji protestanckich opiera się raczej na hebrajskim Starym Testamencie zawierającym tylko podstawowych 39 ksiąg.

Czy te dodatkowe księgi są częścią Biblii?

Chrześcijanie rzymskokatoliccy przyjmują je jako część Starego Testamentu (określenie deuterokanoniczne nie stawia ich na mniej ważnej pozycji). Większość pozostałych chrześcijan jest innego zdania.

Stary Testament w poprawionej wersji standardowej (protestanckiej)

• Księga Rodzaju
• Księga Wyjścia
• Księga Kapłańska
• Księga Liczb
• Księga Powtórzonego Prawa
• Księga Jozuego
• Księga Sędziów
• Księga Rut
• 1 Księga Samuela
• 2 Księga Samuela
• 1 Księga Królewska
• 2 Księga Królewska
• 1 Księga Kronik
• 2 Księga Kronik
• Księga Ezdrasza
• Księga Nehemiasza
• Księga Estery
• Księga Hioba
• Księga Psalmów
• Księga Przysiów
• Księga Eklezjastesa
• Pieśń Salomona
• Księga Izajasza
• Księga Jeremiasza
• Lamentacje
• Księga Ezechiela
• Księga Daniela
• Księga Ozeasza
• Księga Joela
• Księga Amosa
• Księga Abdiasza
• Księga Donasza
• Księga Micheasza
• Księga Nahuma
• Księga Habakuka
• Księga Sofoniasza
• Księga Aggeusza
• Księga Zachariasza
• Księga Malachiasza

Stary Testament w Biblii jerozo­limskiej (rzymskokatolickiej)

• Księga Rodzaju
• Księga Wyjścia
• Księga Kapłańska
• Księga Liczb
• Księga Powtórzonego Prawa
• Księga Jozuego
• Księga Sędziów
• Księga Rut
• 1 Księga Samuela
• 2 Księga Samuela
• 1 Księga Królewska
• 2 Księga Królewska
• 1 Księga Kronik
• 2 Księga Kronik
• Księga Ezdrasza
• Księga Nehemiasza
• Księga Tobiasza
• Księga Judyty
• Księga Estery (razem z dodatkiem)
• 1 Księga Machabejska
• 2 Księga Machabejska
• Księga Hioba
• Księga Psalmów
• Księga Przysłów
• Księga Koheleta czyli Eklezjastesa
• Pieśń nad Pieśniami
• Księga Mądrości
• Mądrość Syracha czyli Eklezjastyk
• Księga Izajasza
• Księga Jeremiasza
• Lamentacje
• Księga Barucha (zawierająca List Jeremiasza)
• Księga Ezechiela
• Księga Daniela (zawierająca Pieśń trzech mlodzieńców, Księgę Zuzanny oraz opowieści o Belu i o wężu)
• Księga Ozeasza
• Księga Joela
• Księga Amosa
• Księga Abdiasza
• Księga Donasza
• Księga Micheasza
• Księga Nahuma
• Księga Habakuka
• Księga Sofoniasza
• Księga Aggeusza
• Księga Zachariasza
• Księga Malachiasza

Opracował Piotr Wasilewski, na podstawie „Encyklopedia Biblii” (C) 1997 Świat Książki, ISBN 83-7129-600-2 oraz serwisu internetowego http://biblia.elblag.net Copyright (C) 2002 by E-net.