POEZJA
Ze starohebrajskiego kanonu do chrześcijańskiego przeszło sześć ksiąg nauczających, inaczej – pouczających: księga Joba, księga Psalmów, Przypowieści Salomona, Kaznodziei Salomona, Pieśń nad Pieśniami i Treny. Przedstawiają one klasyczne przykłady kultowej poezji, wyłącznie lirycznego charakteru. Powstanie i rozwój tego rodzaju poezji spowodowane zostało tym, że służyła ona wyrażeniu stosunku do Boga poszczególnych osób, jak też całego Izraela; wiara w Boga i oddanie Mu uwidaczniano albo w pieśni – Psalmy, Pieśń nad Pieśniami, Treny, albo w aforyzmach, wierszowanych wypowiedziach Salomona i innych mędrców: Przypowieści, Kaznodziei Salomona. Księga Joba pięknie łączy w sobie lirykę z pouczeniem.
Poetyckie miejsca są częste też w księgach proroków.
Forma starohebrajskiej poezji – oryginalny paralelizm, oparty nie na rytmie i nie na rytmice kolejnych akcentów, lecz na powtórzeniu tej samej myśli – synonimu (Ps.9:10) lub połączeniu w jedną strofę dwóch przeciwieństw (antyteza) (Ps.1:1), w końcu – na rozwoju i dopełnieniu tej samej myśli odpowiednimi wyrażeniami (synteza) (Job.11:18). Strofy w Psalmach niekiedy przerywane są refrenem (Ps.42 i 43).
Początek starohebrajskiej poezji wywodzi się z czasów Mojżesza (Pieśń Mojżesza: 5M.31:30; 32:1-43). Jej rozkwit miał miejsce w epoce Dawida i Salomona; królewski śpiewak doprowadził do doskonałości psalmy, Salomon – aforyzmy. Wśród potomków Dawida kultowa poezja zamilkła razem z religijnością, tylko rzadko wybuchając słabym płomykiem, jak za króla Jehoszafata (2Krn.20). Lecz kiedy po ciężkiej próbie, uprowadzeniu do niewoli, Żydzi powrócili do ziemi ojców i odnowili służbę świątynną, wtedy poezja kultowa odżyła razem z oczekiwaniem Mesjasza, wnosząc swoje dary do starożytnego skarbca.
Księga Joba
Podstawowe słowo: Pokuszenie.
Główna myśl:
Podstawowe teksty: 1:9; Jak.5:11.
Doświadczenia i cierpienia niekiedy przychodzą dla pouczenia, nie zawsze jako kara.
Ta księga rozpoczyna rząd ksiąg nauczających, przeznaczeniem których jest pouczanie ludzi odnośnie ufności ku Bogu i Jego dróg. Napisane są one w natchnieniu proroczym przez ludzi swego czasu; niektóre z nich – (Psalmy, Pieśń nad Pieśniami i Treny) – mają poetycką formę i przeznaczone są do śpiewania. W księdze Joba poetycki element przeplata się z filozoficznym. Głębokość i dojrzałość myśli tej księgi są takie, że według Lutra autorem księgi mógł być Salomon, z twórczością którego ma ona wiele wspólnego. Pogląd Lutra podzielało też wielu późniejszych uczonych znawców Biblii. Jeśli autorem tej wspaniałej księgi nie był Salomon, to możliwe, że powstała ona z natchnienia mędrca Hemana (1Krl.4:31), twórcy 88 Psalmu, zbieżnego charakterem z księgą Joba.
W epoce Salomona Izrael prowadził nie tylko wymianę handlową z sąsiednimi narodami, lecz i inną – na gruncie wymiany osiągnięć kulturowych. Królowa Saba jedzie nauczyć się mądrości Salomonowej – „ażeby wypróbować Salomona przez stawianie zagadkowych pytań” (2Krn.9:1-9); król Tyru Chiram daje Salomonowi swoich robotników do budowy świątyni (1Krl.5:15-18). Ten czas był okresem najwyższego rozkwitu kulturowego Izraela.
Według swojej formy księga Joba zbliżona jest do dramatu. Traktuje ona o głębokich zagadnieniach życiowych; o przyczynie i celu cierpienia dobrych, o stosunku człowieka do Boga i Boga do człowieka. Dlatego, że w niej nigdzie nie wspomina się o zakonie, to możliwe, że temat zapożyczony został przez autora z przekazów czasów patriarchów, kiedy pisanego zakonu jeszcze nie było, a ludzie żyli według zakonu swojego sumienia.
Wniosek autora jest taki, że doskonałej sprawiedliwości nie może być na ziemi, gdyż sprawiedliwy, w ludzkim znaczeniu słowa, grzeszy swoim zadufaniem i nie uniża się przed Bogiem. I tak, sprawiedliwy doświadczany jest po to, żeby uświadomił swoją niedoskonałość i nauczył się pokory. Jego cierpienia nie są karą, lecz oczyszczeniem, które prowadzi do udoskonalenia dla Boga (J.15:2).
Podstawowa myśl księgi Joba: Dróg Bożych nie zmienia prawo przyczyn i skutków, chociaż ono jest w nich; drogi Boże są niepojęte i dlatego cierpienie prowadzi do dobrego celu, będąc dopuszczone przez dobrego Boga. Gdyby Izrael zrozumiał księgę Joba, to krzyż Chrystusowy nie byłby dla niego takim zgorszeniem.
Treść księgi: Charakter i życie Joba; ciężkie jego cierpienia; odwiedzenie cierpiącego przez przyjaciół. Skargi Joba prowadzą do długotrwałego rozsądzania przez gości. Oni obwiniają Joba, przypuszczając, iż ma zatajone grzechy, przykryte zewnętrzną pobożnością. Job przekonuje o swojej niewinności, wypowiada przekonanie, że zostanie usprawiedliwiony przez Boga, i potępia bliskowzroczny stosunek współrozmówców do niepojętego działania Boga. Jeden z przyjaciół sprawiedliwie zarzuca mu zbyt dużą ufność w swoją sprawiedliwość. Zakończenie mowy Jahwe: Wszechmocny może obciążyć sprawiedliwego cierpieniem dla jego doświadczenia i pokory. Pokuta Joba. Bóg odnawia jego zdrowie, zwraca i pomnaża mienie.
Godne są szczególnej uwagi wersety 25-27, 19 rozdziału, jako proroctwo o Odkupicielu Chrystusie, Którego cierpiący ujrzy nad prochem swoim, uwolniony od swego ciała.
Księga Psalmów
Podstawowe słowo: Czczenie.
Główna myśl: Ps.29:2.
Tak nazywa się zbiór 150 pieśni duchowych, powstałych w różnym czasie historii Izraela. Poczynając od lutni Dawida, śpiewanie psalmów towarzyszy całej służbie świątynnej, czasowo przerywane za panowania królów odstępców, pocieszając lud pod brzemieniem babiloń-
skim, a z powstaniem świątyni i służby w niej za czasów Ezdrasza i Nehemiasza, psalmy po nownie zajmują odpowiednie im miejsce. One wylewają przed Bogiem wszystko, co niepokoi serca wiernych: smutek z powodu triumfu bezprawia na ziemi i nadzieję zwycięstwa światłości nad ciemnością, upamiętanie w osobistych grzechach i nadzieję zbawienia z wysokości; najbardziej natchnione psalmy wznoszą się do proroczego widzenia Mesjasza – Chrystusa.
Odpowiednio do Tory (Pięcioksiąg Mojżesza), księga Psalmów w hebrajskim kanonie podzielona jest na 5 ksiąg. W hebrajskim kanonie psalmy nazywają się „tehillim”, tj. hymny. Za autora ich zwykle uważa się Dawida, chociaż do niego należy tylko 73 psalmów; 12 należy do śpiewaka Asafa, 10 do synów Koracha, 2 – Salomonowe (72 i 127); autorzy pozostałych są nieznani.
Charakter Psalmów w większości ukazany jest przez ich nagłówek; jest to albo modlitwa, albo słowne chwalenie, albo pouczenie. Wskazane też są instrumenty dla towarzyszącej muzyki: cymbały, lira, harfa, flety, trąby; każdy psalm wykonuje się na znaną przewodnikowi chóru melodię.
Psalmy przyjęto do kanonu nowotestamentowych ksiąg, gdyż one przedstawiają Boże objawienie w wyrażeniach, odpowiadającym ludzkim przeżyciom; i w obrazach, uprzedzających przeżycia Boga i Człowieka w Jego wcieleniu, cierpieniach, zmartwychwstaniu i nadchodzącym panowaniu na ziemi. Psalmów mesjańskich jest dużo: 2, 8, 16, 22, 23, 40, 41, 45, 47, 50, 55, 68,69, 72, 89, 110, 118. Szczególnie wyraziste są Psalmy: 2, 22, 110. Psalm 22 daje wyraźny obraz mąk krzyżowych Chrystusa („przebodli nogi i ręce moje”), z takimi szczegółami, jak dzielenie Jego odzieży. Wstępne słowa tego Psalmu Cierpiący wypowiedział na krzyżu, kiedy uosabiając się z grzechem świata, poczuł się pozostawionym przez Boga. Psalm 2 przedstawia Pomazańca Jahwe najpierw odrzuconego, później panującego nad narodami; w Psalmie 110 Pan króluje z Syjonu jest kapłanem według porządku Melchisedeka i dokonuje sądu nad narodami.
Te psalmy, w których dusza prześladowanego Izraela woła do Boga o pomstę na wrogach, oczywiście nie mogą mieć oddźwięku w duszy chrześcijanina, w którym zamieszkuje Duch Chrystusowy (Łuk.9:52-55); lecz poza tym wyjątkiem większość psalmów jest prawdziwą duchową skarbnicą z której smutek może czerpać pocieszenie, uspokojenie i nadzieję.
Księga Przypowieści Salomona
Cel Słowa – kierować życiem.
Główna myśl: Pobożność jest bardzo praktyczna.
Podstawowy tekst: 9:10.
Ta księga nazywa się w greckim przekładzie „Paroimiai”, w Wulgacie – „Proverbia”; ojcowie Wschodniego i Zachodniego kościoła nazwali ją mądrością. Podstawa księgi – wypowiedzi, przypisywane jej twórcy Salomonowi, z dodaniem myśli innych mędrców. Wszystkie te przypowieści, według tradycji, zostały zebrane i zapisane za panowania króla Hiskiasza. Od ludowych przysłów te wypowiedzi lub przypowieści różnią się tym, że pierwsze są materialne, a ostatnie duchowe. Mają one swoją podstawę w Pięcioksięgu Mojżesza i dlatego mogą służyć jako zasada postępowania dla ludu Bożego. Wszystkie one odnoszą się do naturalnego życia ludzkiego w całej jego różnorodności, ucząc prawidłowo rozsądzać fakty i prawidłowo postępować. Mądrością w księdze nazwano cnotę, głupotą – wszelki grzech. Mówiąc inaczej, jako mądrość można rozumieć Pana Jezusa – Boży Głos, Który dał początek wszystkiemu, co istnieje (Jan.1:1-3; Kol.1:17). W księdze Przypowieści, jak i w filozofii, widać dążenie do zrozumienia istoty i praw wszystkiego, co zawarte jest w naturze i moralnym życiu człowieka. To dążenie w szczególności należy do Salomona i jego czasów, gdy obcowanie z kulturą innych narodów rozszerzyło światopogląd Izraela. Charakterystyczne jest to, że współcześni Salomonowi i późniejsi myśliciele utożsamiali mądrość z bojaźnią Bożą; dla nich mądrość była nierozłączna od religii, rozumianej w szerokim, ogólnoludzkim znaczeniu jako stosunek człowieka do Boga.
Treść: Wyjaśnienie celu zbioru przypowieści: pouczenie młodych. Konieczność szu kania mądrości. Życzliwy i przyjazny stosunek do bliźniego. Droga cnotliwych i droga bezbożnictwa. Przestroga przed pokuszeniem rozwiązłości i przed zadłużeniem. Potępienie lenistwa, przewrotności, pychy, kłótliwości.
Od rozdziału 10 do 22 – wypowiedzi przypisywane Salomonowi; rozdziały 22, 24, 34 – „słowa mędrców”. Rozdziały od 25 do 29 ponownie Salomona; rozdz. 30 i 31 – wypowiedzi Agura i Lemuela.
Księga Kaznodziei Salomona lub Eklezjastesa
Klucz: „Pod słońcem”.
Główna myśl: Bez Boga życie jest pełne udręki i rozczarowań.
Jest to zbiór wypowiedzi izraelskich mędrców, jeszcze nie olśnionych światłem Ewangelii. Rozsądzania o marności i przemijaniu wszystkiego, co istnieje „pod słońcem” mają rację na tyle na ile one mówią o oddaniu człowieka wyłącznie ziemskim zainteresowaniom i ulotnym radościom, gdyż dla takiego człowieka nie ma nadziei na wyższą sferę bytu. Poglądy o jednakowym losie po śmierci człowieka i zwierzęcia są naturalne w ustach ludzi, nieodrodzonych duchowo; że świadome życie trwa między śmiercią i zmartwychwstaniem, widać z wielu miejsc Pisma: Iz.14:9-11; Mt.22:32; Łk.16:19-31; Jan.11:26; 2Kor.5:6-8; Fil.1:21-23; Ob.6:911.
Według myśli autora wypowiedzi tej księgi, jej autor – Salomon – jakoby pod koniec swego panowania, zobaczył marność wszystkich swoich czynów i zamysłów. Lecz przeciw jego autorstwu mówi przede wszystkim forma czasownika „być” w początkowych frazach hebrajskiego oryginału: „Ja, Kaznodzieja, byłem królem nad Izraelem w Jeruzalemie”, gdy Salomon nie przestał być królem do samej swojej śmierci; dalej, język księgi nie jest współczesny Salomonowi, lecz bardziej późniejszej epoce i mocno przypomina język proroka Malachiasza, przedstawiający przejście do języka Talmudu. Autor księgi Kaznodziei Salomona, widocznie człowiek w podeszłym wieku, żył w przybliżeniu w jednym czasie z Malachiaszem, i jego pesymizm wyjaśnia się ogólną udręką, rezultatem przedłużającego się obcego ucisku. Pomimo to, wnioski tego człowieka, żyjącego jeszcze pod zakonem, z obserwacji życia są pouczające w znaczącej swej części: sprowadzają się one do tego, że dostępna człowiekowi moralna doskonałość zależy od bogobojnego wykonywania przykazań Bożych.
Księga Pieśń nad Pieśniami
Podstawowe słowo: Miłość.
Główna myśl: Społeczność Chrystusa ze Swoim ludem, jej konieczność, warunek i rezultat.
Podstawowy tekst: 8:6.
Sama nazwa księgi mówi o jej wyjątkowym miejscu w starohebrajskiej literaturze wśród innych duchowych pieśni. Jest to szereg liryczno-dramatycznych opisów uczucia miłości, powstałego między królem i pasterką. Autorstwo tej księgi przypisuje się Salomonowi i nie ma podstawy do wątpienia w to. Księga przeniknięta jest głębokim poznaniem natury i obfituje w poetyckie jej obrazy. Lecz już w starożytności uważana była przez Żydów za alegorię lub mówiąc inaczej, przedstawieniem stosunku Jahwe do Jego ludu; ta mistyczna interpretacja przeszła do chrześcijańskiego Kościoła i utrzymała się do naszych czasów, opierając się na „wielkiej tajemnicy” miłości Chrystusowej do Kościoła (Ef.5:31-32). W stosunku pasterki do króla wierzący widzą przeżycia serca, rwącego się do niebiańskiego Oblubieńca – to tracąc Go, to znów znajdując. Rozumie się samo przez się, że alegoria nie rozprzestrzenia się na szczegóły charakterystyki uczestniczących osób; w dodatku, przez całą księgę przeplata się ich wierność z niewiernością ku sobie i to szybciej usprawiedliwia interpretację Żydów niż chrześcijan, których jedność z Chrystusem w wieczności żadnym zmianom podlegać nie bę dzie.
Chociaż ziemskie praobrazy nie mogą zadowalająco oddać istoty tego, co niebiańskie, jednak naszym sercem – jeśli nie świadomością – obrazy Pieśni nad Pieśniami „widzimy jakby w zwierciadle, niejasno”, i do jakiegoś stopnia wyjaśniają niepojętą miłość Chrystusową do Jego odkupionych oraz służą zbudowaniem i pocieszeniem w naszym ziemskim pielgrzymowaniu.
Treść księgi: Pierwsze spotkanie pasterki Sulamitki z królem. Opowiadanie Sulamitki o jej pociągu do ukochanego. Uroczyste spotkanie oblubienicy i ślub. Sulamitka tęskni za rodziną. Triumf czystej miłości małżeńskiej.
Źródło: „Mały PORADNIK BIBLIJNY”
Praca pastora B. Götze
