PIĘCIOKSIĄG MOJŻESZA (PENTATEUCH)
Jest on nazwany w Piśmie Świętym „zakonem” lub „księgą zakonu” (po hebrajsku „Tora” – pouczenie, nauki). Żydowska tradycja i starożytny Kościół chrześcijański przypisują jego powstanie Mojżeszowi, przywódcy i prawodawcy izraelskiego ludu, z przypuszczeniem, że właśnie on zebrał i zapisał zachowane wśród jego narodu ustne przekazy: o porządku stworzenia świata, o upadku ludzi w grzech i potopie *), o pochodzeniu i pierwotnej historii Izraela. Lecz nie imię tego, kto zebrał święte księgi, ale ich duchowość określa nam, chrześcijanom, ich wiarygodność i kanoniczne znaczenie. Decydujące zaś znaczenie w tym zagadnieniu mają odwoływania się Chrystusa i Jego apostołów do Pięcioksięgu, co daje prawo do ustanowienia nieprzerwanej i nierozerwalnej więzi starotestamentowych ksiąg z nowotestamentowymi. Powtarzamy, że przez całą Biblię przewija się złotą nicią jedna i ta sama myśl: rozłączenie upadłego człowieka z jego Stwórcą.
Pięcioksiąg Mojżesza jest dokumentalnym potwierdzeniem stopniowego objawienia Bożej Opatrzności w słowie i czynie, w stosunku do wybranego ludu, z którym powinien był narodzić się Zbawiciel świata. Już od drugiego rozdziału 1 Księgi Mojżeszowej (Rodzaju) pojawia się znamienne imię Boże „Jahwe”, co oznacza „Jestem” (2M.3:14), i wskazuje na nieprzerwane samoobjawienie Boga. Ten charakter historycznego dokumentu daje tym księgom szczególne znaczenie wśród innych kanonicznych świętych ksiąg. Pięcioksiąg jest według pierwszeństwa księgą „przymierza” (2M.19–24 r.), związku Boga z człowiekiem. W związku z tym jest ono praobrazem Bożego planu zbawienia ludzi i poszczególnie praobrazem ziemskich przeżyć każdego zbawionego człowieka.
Zawartość Pięcioksięgu
1 księga – Rodzaju (Genesis) (1M): Stworzenie świata i człowieka. Nieposłuszeństwo pierwszych ludzi – upadek w grzech. Kara i obietnica Zbawiciela. Wybranie narodu, z którego powinien był wywodzić się Zbawiciel. Przymierze z protoplastą tego narodu, Abrahamem.
2 księga – Wyjścia (Exodus) (2M): Uwolnienie Izraela z egipskiej niewoli. Zawarcie przymierza z Bogiem przez Mojżesza na Synaju. Nadanie zakonu (prawa).
3 księga – Kapłańska (Leviticus) (3M): Ustanowienie obrzędowego zakonu składania ofiar i kapłaństwa jako pośrednictwa między świętym Bogiem a upadłym człowiekiem.
4 księga – Liczb ((Numeri) (4M): Przeżycia uwolnionych z niewolnictwa Izraelitów podczas ich czterdziestoletniej wędrówki przez pustynię w drodze do Ziemi Obiecanej.
5 księga – Powtórzonego Prawa (Deuteronomium) (5M): Powtórzenie i pogłębienie zakonu przed wstąpieniem uwolnionych do ich dziedzictwa.
Licząc według Biblii wiek patriarchów do potopu można założyć, że praojciec Adam żył jeszcze 56 lat jednocześnie z Lamechem, ojcem Noego, i mógł uświadomić go o wcześniejszych wydarzeniach historii ludzkości. Potwierdzeniem tego przypuszczenia mogą być wykopaliska w Mezopotamii, pomniki asyryjsko-babilońskiego piśmiennictwa, donoszące trochę w skażonej formie o tych samych wydarzeniach.
Pierwsza Księga Mojżeszowa: RODZAJU (łac.: Genesis)
Podstawowe słowo: Na początku.
Podstawowy tekst: 1:1.
Główna myśl: Upadek człowieka we wszystkich odniesieniach, mijający się ze zbawieniem Bożym.
Początek wszystkiego istniejącego.
Ta księga donosi o tym, jak Bóg (w Trójcy Św.*) przejawia Swoją twórczą moc, mądrość i wszechpotęgę. Już na samym początku równoległe są dwa początki – duchowy i materialny; wokół nich obraca się całe Boże Objawienie. Duch Boży unosi się nad chaotyczną materią, wkładając w nią różnorodną moc, z których największą jest światłość **). Z chaosu w sześciu twórczych okresach („dniach” ***) powstaje, według słowa Stwórcy, harmoniczny i piękny świat. Człowiek został postawiony nad nim jako panujący, stworzony troiście (duch, dusza, ciało) na obraz i podobieństwo Trójjedynego Boga (1M.1:26). Harmonia świata zostaje naruszona przez nieposłuszeństwo prarodziców w stosunku do woli Stworzyciela pod wpływem kusiciela szatana – upadłego anioła (Iz.14:12); ludzie pozbawiają się społeczności z Bogiem, tj. umierają duchowo i podlegają cielesnej śmierci. Ta kara rozprzestrzenia się na całe stworzenie. Miłosierny Bóg mimo to daje obietnicę w „potomstwie kobiety”.
Oddanie się Bogu zachowało się tylko w potomstwie Seta, synu Adama. Cielesne zmieszanie się tych „synów bożych” z córkami synów bezbożnych doprowadza pierwotną ludzkość do ostatniego stopnia duchowego upadku. Bóg decyduje się zniszczyć ludzi potopem, oszczędziwszy tylko sprawiedliwego Noego i jego rodzinę (wszystkich osiem dusz). Podział jedynego potomstwa Noego na trzy główne grupy (Semici, Chamici, Jafetyci) z różnym przeznaczeniem i przyszłością. Czasowe ich zjednoczenie w celu zbudowania wieży Babel. Ukarane pomieszaniem języków. Powołanie Abrama.
Pierwotna historia hebrajskiego ludu i przymierza Bożego z nim.
Treść: Posłuszeństwo Abrama; pierwsza próba jego wiary – opuszcza swoją ojczyznę nie wiedząc, dokąd idzie. Jego przeżycia w ziemi Obiecanej. Przymierze Jahwe z Abrahamem, obietnica dziedzica z Sary i ustanowienie symbolicznego obrzezania. Narodzenie Izaaka. Druga próba wiary Abrahama: gotów jest złożyć w ofierze swojego ukochanego syna. Bóg potwierdza Swoje przymierze z nim. Wygonienie syna z niewolnicy. Zarządca domu Abrahama wysłany po żonę dla Izaaka z krewnych rodziny i przywozi Rebekę. Ona urodziła bliźniaki Ezawa i Jakuba. Ezaw lekceważy swoje pierworodztwo, Jakub staje się dziedzicem obietnicy i musi uciekać przed gniewem brata. W widzeniu otrzymuje potwierdzenie obietnicy danej Abrahamowi przez Boga. Bóg mu odpuszcza i błogosławi, i on wraca do Kanaanu z Haranu, z dużą rodziną i wielką trzodą. Ukochany jego syn Józef został sprzedany przez zawistnych braci do Egiptu. Cnoty Józefa i cudowny dar wykładania snów wybawiają go z więzów i dają mu łaskę faraona. Józef, rządca Egiptu, odpuszcza swoim braciom i przesiedla wszystkich swoich krewnych, w liczbie siedemdziesięciu dusz, do Egiptu. Jakub błogosławi Józefa w osobie jego dwóch synów i proroczo ogłasza przyjście Potomka Judy, przed Którym pokłonią się wszystkie narody. Śmierć Jakuba. Śmierć Józefa.
Historię stworzenia z chaosu pięknego świata, można porównać do wewnętrznego, duchowego odrodzenia człowieka pod wpływem mocy Ducha Świętego.
*) Nazwę Boga „Elohim” spotyka się tylko w księdze Rodzaju, 1:1-3; oznacza mnogość w jedności. Dalsze objawienie się Boga wyrażone jest w Biblii w imieniu Jahwe, co w przekładzie oznacza „Pan”.
**) Światłość istnieje niezależnie od ciał niebieskich. Tzw. zorza polarna w północnych krajach i światło elektrycznej iskry nie pochodzi z ciał niebieskich, które były ukryte przed ziemią do czwartego okresu stworzenia za nieprzeniknioną zasłoną oparów.
***) Dni stworzenia – nie doby, lecz niedające się obliczyć okresy czasu, jednak mające początek i koniec, tj. powstrzymanie czynności. „U Pana jeden dzień jest jak tysiąc lat, a tysiąc lat jak jeden dzień” (2P.3:8).
Druga księga Mojżeszowa: WYJŚCIA (Exodus)
Podstawowe teksty: 3:8; 12:23.
Główna myśl: Odkupienie krwią.
Ta księga donosi o uwolnieniu potomków Abrahama z egipskiej niewoli, o przymierzu
Boga z nimi na górze Synaj i czterdziestoletniej ich wędrówce po pustyni w drodze do ziemi Obiecanej. Wyzwoliciel – Bóg, pośrednik między Bogiem i Izraelitami – Mojżesz, odważny i wierny sługa Boży (Hbr.3:2).
Duch Święty mówi przez apostoła Pawła (1Kor.10:1-11), że wszystko, co wydarzyło się Izraelitom na pustyni było praobrazem nadchodzącego – ludzi, wydarzeń, celów. W ten sposób, widoczny przywódca uwolnionego ludu, Mojżesz, był praobrazem Chrystusa-Wyzwoliciela świata z mocy grzechu; lecz nie Mojżesz wprowadził lud do ziemi Obiecanej, gdyż on symbolizował zakon, przez który tylko jest poznanie grzechu (Rz.3:20), lecz nie daje usprawiedliwienia według wiary w Jezusa Chrystusa. Odrzucony przez współplemieńców bierze sobie żonę z pogańskiego ludu (praobraz Kościoła z pogan); później pojawia się wśród swoich, przyobleczony mocą z wysokości, i zostaje przyjęty przez nich (praobraz przyszłego połączenia Izraela, który uwierzył, z chrześcijanami).
W księdze Wyjścia wyraźnie przedstawiona jest nieprzebyta przepaść między świętym Bogiem i grzesznym człowiekiem. Zbliżenie do Boga, do Chrystusa Zbawiciela, możliwe jest tylko przez przelanie przez kapłana krwi czystego zwierzęcia – jako praobraz tego, że społeczność z Bogiem możliwa jest odtąd tylko przez Golgotę Chrystusa, pod warunkiem oczyszczenia z wszelkiej nieczystości drogocenną krwią Baranka Bożego (1J.1:7). Wędrówka Izraelitów po pustyni jest praobrazem życia wierzących wśród pustyń tego świata, który pełen jest różnych pokuszeń i niebezpieczeństw. Pod przewodnictwem Ducha Świętego „gorzkie wody Mary” stają się słodkie, a „ukąszenia węży” nie są śmiertelne – przy jednym spojrzeniu na krzyż Golgoty.
Starotestamentowe składanie ofiar było w znaczenie tylko zakrycia grzechu i oczyszczenia z niego (hebr. słowo kaphar = zakrywać), lecz nie usprawiedliwienia grzesznika, „jest bowiem rzeczą niemożliwą, aby krew wołów i kozłów mogła gładzić grzechy” (Hbr.10:4). Starotestamentowa ofiara wskazywała na odkupieńczą ofiarę Chrystusową, zadowalającą sprawiedliwość Bożą („zapłatą za grzech jest śmierć” Rz.6:23), i dającą całkowite usprawiedliwienie. Chrześcijanin już nie jest pod jarzmem uczynków zakonu, który prowadzi do potępienia, lecz pod łaską, dającą odpuszczenie i całkowite usprawiedliwienie.
Główna myśl księgi „Wyjścia” – założenie ziemskiego królestwa Bożego wśród wybranego ludu.
Treść: Ucisk Izraela przez faraona. Życie Mojżesza do jego powołania do służby. Mojżesz i Aaron przed faraonem. Ustanowienie Paschy. Wyjście Hebrajczyków z Egiptu. Klęska wroga. Cudowne zachowanie życia 600-tysięcznego ludu i ustanowienie świętowania sabatu. Objawienie Boga na górze Synaj. Nadanie zakonu, dziesięciu przykazań. Przymierze Boga z ludem przez pośrednika Mojżesza. Boży nakaz dotyczący przybytku, jego przeznaczenia i kapłanów. Tablice przymierza; naruszenie przymierza przez kłanianie się złotemu cielcowi; odnowienie przymierza. Przygotowanie przybytku i jego wyposażenia; poświęcenie go i przebywanie w nim chwały Bożej.
Te wydarzenia obejmują okres 215 lat.
Trzecia księga Mojżeszowa: KAPŁAŃSKA (Leviticus)
Podstawowe słowa: świętość i odkupienie.
Główna myśl:
Dostęp odkupionych do Boga tylko przez krew.
Świętość u odkupionych jest konieczna.
W tej księdze mówi się o tym, jak wybawienie z egipskiej niewoli (mówiąc inaczej – z niewoli grzechu) powinno zbliżać do Boga, aby służyć Mu. Księga Kapłańska jest przedłużeniem Wyjścia. W niej jest opisana droga zbliżenia się do Boga w celu społeczności z nim; ustanowiono ceremonię składania ofiar i poświęcenia godnych osób z pokolenia Lewiego w stan kapłański. Różne rodzaje ofiar; z czystych zwierząt – cielce, owce, jagnięta; z ptactwa – synogarlice i i młode gołębie; z mąki, roślinnego oleju, kadzidła i soli. Stan kapłański (arcykapłan, kapłani i Lewici) po obmyciu ciała musieli przyodziewać się w szaty, odpowiadające stopniowi ich stanu kapłańskiego. W 23 r. księgi Kapłańskiej ustanowione są czas i trwanie świąt: siódmy dzień tygodnia – sobota (dzień odpocznienia), pascha, święto zbiorów, pięćdziesiątnica, święto trąb, oczyszczenia i namiotów. Ustanowienie sabatowego (tj. siódmego i jubileuszowego (tj. 50) roku (roz.25) sprzyjało zaszczepianiu w ludzie miłości do bliźniego.
Razem z prawami duchowego życia Izrael otrzymuje też obywatelskie prawa, które określają wzajemne stosunki społecznego i rodzinnego życia. Boże pochodzenie Synajskiego prawa podkreśla się często powtarzającymi się słowami: „I powiedział Pan do Mojżesza”. W księdze Wyjścia Bóg mówi z Synaju, w księdze Kapłańskiej – z przybytku.
Starotestamentowe ofiary są praobrazem ofiary Golgoty. Starotestamentowej służbie Pan Jezus przeciwstawia czczenie Boga „w duchu i w prawdzie”, a kapłaństwu – powszechne kapłaństwo wierzących.
Podstawowa myśl księgi Kapłańskiej zawiera się w tym, że społeczność odkupionych z Bogiem wymaga od nich całkowitej czystości życia: „Świętymi bądźcie, bom Ja jest święty, Pan, Bóg wasz” (3M.19:2).
Treść: Ogólne prawa dotyczące ofiar i obowiązków kapłanów. Synowie Aarona Nadab i Abihu ukarani zostają przez Boga za wniesienie do przybytku obcego ognia, tj. nie tego, który zawsze podtrzymywany był przez kapłanów na ołtarzu*). Postanowienia odnośnie cielesnej czystości; uświęcenie osobistego, rodzinnego i obywatelskiego życia. Kary za przestępstwa przeciw zakonowi. Ustalenie świątecznych dni i czasu. Świętość kapłanów i ich rodzin. Ukamienowanie bluźniercy. Rok sabatowy i rok jubileuszowy (wezwanie do miłosierdzia). Obietnica błogosławieństwa Bożego za przestrzeganie zakonu i przekleństwo za jego naruszenie.
Czwarta księga Mojżeszowa: LICZB (Numeri)
Podstawowe słowa: służba, czyny, wojna,
Główna myśl: Odkupieni: wędrówka.
1. Wyratowani, żeby służyć.
2. Powinni wystrzegać się niewiary.
Policzenie izraelskiego ludu.
Ta księga otrzymała swoją nazwę od dwóch spisów ludu izraelskiego, o których donoszą rozdziały 1 i 26. Pierwszy spis odbył się na polecenie Boże i został przeprowadzony przez Mojżesza i Aarona na pustyni Synajskiej, w drugim roku po wyjściu ich z Egiptu; drugi – pod koniec czterdziestoletniej wędrówki – przeprowadzony przez Mojżesza i Eleazara już nad Jordanem, w zasięgu ziemi Obiecanej. Do tego czasu nie pozostał już ani jeden człowiek z tych, którzy w czasie pierwszego spisu mieli ponad dwadzieścia lat: wszyscy, kuszący Boga, umarli z powodu swojej niewiary. W cudowny sposób wybawieni z egipskiej niewoli, świadkowie wielkich dzieł Bożych, oni, na granicy Kanaanu, zwątpili w wierność Jego obietnic. Pustynia była konieczna do zdyscyplinowania wybawionego ludu, żeby z nieuporządkowanej masy niewolni ków stworzyć zorganizowane wojsko Jahwe; czterdziestoletnie trwanie wędrówki było już karą za niewiarę. W 1 Liście do Koryntian 10:1-12 Duch Święty mówi, że wszystkie przestępstwa Izraelitów przeciw przymierzu z Bogiem spisane są w świętej księdze jako obrazy do pouczenia nas wierzących, żebyśmy nie byli skorzy do złego, jak byli skorzy umarli na pustyni.
Najznaczniejszymi wydarzeniami, opisanymi w księdze Liczb, są: cudowne nakarmienie ludu manną z nieba; uzdrowienie ukąszonych przez jadowite węże, przez jedno spojrzenie na wywyższonego na drzewcu miedzianego węża i cudowna woda ze skały. Manna, miedziany wąż i woda – praobrazy Chrystusa. Za swoje nieposłuszeństwo woli Bożej, Mojżesz zostaje pozbawiony możliwości wejścia do ziemi Obiecanej.
Treść księgi Liczb: Spis zbrojnych Jahwe i podzielenie ich w obozie według pokoleń, pod przywództwem pokolenia Judy. Podzielenie Lewitów w celu obsługi przybytku. Przepisy o nazyreacie. Świętowanie Paschy na pustyni Synaj. Wędrówka Izraelitów pod przywództwem Bożym. Manna i nasycenie nią ludu; kara za szemranie. Zwiadowcy, wysłani do ziemi kananejskiej, odstraszają lud czekającymi na niego niebezpieczeństwami. Szemranie Izraelitów nie tylko na Mojżesza i Aarona, lecz i na Boga. Gniew Boży i wyrok: szemrający umrą na pustyni. Bunt Koracha. Zakwitnięcie laski Aarona. Wydobycie wody ze skały przez Mojżesza. Jadowite węże. Śmierć Miriam i Aarona. Zwycięstwa Izraelitów. Wieszcz Bileam błogosławi Hebrajczyków i w oddalonej przyszłości widzi Mesjasza – Gwiazdę z Jakuba, berło z Izraela (4M.24:17). Spis według pokoleń. Wyznaczenie Jozuego na następcę Mojżesza. Powtórzenie przepisów o ofiarach i świątecznych zgromadzeniach. Zwycięstwo nad Midianitami. Podział ziemi Obiecanej według pokoleń i wyznaczenie granic każdego pokolenia. Miasta Lewitów i miasta schronienia.
Podstawowa myśl księgi Liczb: Bóg wychowuje, sądzi i oczyszcza Swój lud, jak pszenicę z plew; Jego wierność jest niezmienna i łaska bezgraniczna.
Piąta księga Mojżeszowa: POWTÓRZONEGO PRAWA (Deuteronomium)
Podstawowe teksty: 5:20; 10:12-13;
Główna myśl: 11:26-28; 28:1.
Prawdziwa motywacja do posłuszeństwa i konieczność posłuszeństwa.
Hebrajska nazwa tej księgi – Powtórzenie. 70 interpretatorów nazywa ją Powtórzonym Prawem. Ta księga jest uzupełnieniem i wyjaśnieniem Synajskiego nadania zakonu. Podstawowy zakon został nadany przez Boga na górze Synaj, w ogniu, grzmotach i błyskawicach, i zwracał się tylko do sumienia człowieka. Księga Powtórzonego Prawa też zwraca się do jego serca i wzywa do uległości Bogu z miłości do Niego, gdyż miłość do Boga i bliźniego są wypełnieniem zakonu. Posłuszeństwo Bogu jest niezmiennym warunkiem Jego przychylności. Góry Garizim i Ebal są symbolami błogosławieństwa i przekleństwa.
Końcowe pouczenia ludu przez Mojżesza, który przygotowuje się wejść do swego dziedzictwa, szczególnie przypominają mu o jego długu w stosunku do Boga i swoich współobywateli. Cała księga tchnie surowością i jednocześnie łaską: przecież, pouczenia skierowane są do tych, którzy w młodości nie uczestniczyli w grzechach ojców na pustyni. „Miłując Pana, Boga twego, słuchając jego głosu i lgnąc do niego, gdyż w tym jest twoje życie” (30:20). – „O sprawiedliwość, li tylko o sprawiedliwość będziesz zabiegał, abyś zachował życie i utrzymał w posiadaniu ziemię, którą ci da Pan, Bóg twój” (16:20).
Proroczy wzrok Mojżesza zwrócony jest na przyszłość jego ludu w ziemi dziedzictwa: tam należy czcić Boga w jednym miejscu, w tym, które wybierze Bóg; tam przyszły król powinien sporządzić sobie ze zwoju odpis Prawa od kapłanów i zawsze czytać go, aby nie odstąpić od zakonu ani w prawo, ani w lewo; tam Bóg powoła spośród Izraela Proroka, Który przyniesie pełne objawienie prawdy Bożej (wskazanie na Mesjasza Chrystusa).
Izraelski lud, niewolnik faraona, wychowuje się na pustyni, żeby stać się ludem wybranym, ludem Bożym. Ma obowiązek żyć w świętości, nie mieszać się z otaczającym światem.
Wszystkie pięć ksiąg Mojżeszowych ze wzrastającą jasnością świadczą o tym, na czym pole gało powołanie Izraela: musiał on być solą ziemi, źródłem światła i błogosławieństwem dla świata. Mówiąc inaczej – takim powołaniem duchowym Izraela jest Kościół Chrystusowy.
Mojżesz – widzialna głowa Izraela, z poświęceniem powstrzymujący gniew Boży przeciw niemu, jest praobrazem Chrystusa jako sędzia, prorok i król.
Podstawowa myśl księgi Powtórzonego Prawa: Bóg pragnie wzajemnej miłości człowieka i ta miłość czyni uległość Bogu w pełni możliwą.
Treść: Zwrócenie się Mojżesza do Izraelitów z pouczeniem i ostrzeżeniem. Przypominanie o trzydziestoośmioletniej wędrówce po pustyni. Wyjaśnienie znaczenia 10 przykazań, które są podstawą i istotą przymierza Bożego z ludem i niezmiennym warunkiem zbawienia.
Pouczenie (słuchaj, Izraelu!) i wyjaśnienie pierwszego oraz drugiego przykazania. Przypominanie o opiece Bożej ludu i wezwanie do wzajemnej miłości ku Bogu, drogą wypełnienia przykazań. Wyjaśnienie pozostałych przykazań.
Przepisy o uświęceniu osobistego i społecznego życia. Obietnica błogosławieństwa dla wykonujących i groźba przekleństwa dla naruszających zakon. Odnowienie przymierza. Mojżesz żegna się z ludem i umiera.
Źródło: „Mały PORADNIK BIBLIJNY”
Praca pastora B. Götze
