Wiadomości ogólne
Miasto Filippi nazwę swoją wywodzi od imienia Filipa, władcy macedońskiego, ojca Aleksandra Wielkiego. Wcześniej zwało się Krenides (miasto źródeł), od licznych źródeł, zraszających płaskowyż, na jakim jest położone. Wkrótce po założeniu miasta zajął je Oktawian; stało się wtedy rzymską kolonią, gdzie obowiązywały italijskie prawa miejskie. Podobnie jak we wszystkich koloniach rzymskich tego rodzaju, władzę w Filippi sprawowali duumwirowie.
Autor
Starożytne chrześcijaństwo jednogłośnie list ten przypisywało apostołowi Pawłowi. Imię Pawła, znajdujące się na początku listu, było dla wczesnych zborów dostateczną gwarancją. List do Filipian wyraźnie zresztą nosi na sobie pieczęć stylu Apostoła Pogan. Liczne wzmianki osobiste, dotyczące zarówno piszącego, jak i odbiorców tego pisma, również nie mogą dotyczyć nikogo innego, jak tylko Pawła i chrześcijan w Filippi.
Adresaci
List ten zaadresowany jest do kongregacji w Filippi (1:1), pierwszego zboru chrześcijańskiego w Europie. Zbór ten składał się przede wszystkim z nawróconych pogan, pośród których znajdowała się zapewne również żydowska mniejszość.
Dzięki przekazowi biblijnemu (Dz. Ap. 16:12– 40) mamy dość dużo informacji o powstaniu tego zboru. Paweł przybył do Filippi na skutek interwencji Ducha Świętego, wbrew swym własnym planom i zamierzeniom (Dz. Ap. 16:8– 12). Po przybyciu tamże, pod koniec roku 52, zgodnie ze swą praktyką, zwrócił się wpierw do Żydów, którzy w mieście tym, ze względu na niewielką liczebność, nie mieli własnej synagogi i nabożeństwa swe odprawiali nad rzeką. Pierwszą nawróconą była prozelitka Lidia, sprzedawczyni purpury, pochodząca z Azji Mniejszej, której dom stał się przystanią dla misjonarzy. Wkrótce potem nastąpił konflikt z władzami miejskimi; Paweł i Sylas zostali oskarżeni, osądzeni i uwięzieni. Następstwem tego wydarzenia było nawrócenie się dozorcy więzienia i jego rodziny. Po uwolnieniu z aresztu, misjonarze udali się w dalszą drogę, pozostawiając w mieście młody zbór.
Później, podczas trzeciej podróży misyjnej, a więc mniej więcej w roku 58, Paweł ponownie odwiedził Filippi (Dz. Ap. 20:6). Stosunki między nim a zborem zawsze były bardzo serdeczne (1:5; 4:1,10). Chrześcijanie tutejsi zawsze z żywym zainteresowaniem witali posłańca Bożego, okazując mu wyrazy swej miłości i szczerego szacunku. Paweł natomiast, na ogół zdecydowanie akcentujący swym postępowaniem własną niezależność, w tym przypadku, gdy nic nie zakłócało wzajemnych stosunków, nie wzbraniał się przyjmować wsparcia finansowego. Bardzo możliwe, że to właśnie chrześcijanie z Filippi w największym stopniu wzięli na siebie utrzymanie Pawła podczas jego uwięzienia w Rzymie (2:25, 4:10,18).
Powstanie
Wielu uczonych zgodnie przyjmuje pogląd, że list został napisany w Rzymie; inni natomiast (głównie współcześni badacze) uważają, że miejscem powstania tego pisma była Cezarea lub Efez. Argumenty na rzecz Rzymu, jako miejsca, gdzie powstał List do Filipian (z czym my też się zgadzamy), są następujące:
Nadzieja na uwolnienie i pomyślny wynik procesu wydaje się tu wyrażona w sposób bardziej bezpośredni, niż mogło to mieć miejsce w Cezarei (1:23– 24). Tam przecież Paweł odwołał się do cesarza, w związku z czym mógł spodziewać się dłuższego oczekiwania w więzieniu na wynik swej apelacji (Dz. Ap. 25:11).
“Pretorium” (tak – najpoprawniej – – w Biblii Tysiąclecia; w Nowym Przekładzie BiZTB – – “zamek”; w Biblii Gdańskiej – – “pałac cesarski”), to najprawdopodobniej rzymskie koszary, gdzie przebywali pretorianie, stanowiący osobistą gwardię cesarza (i nadzorujący, zmieniając wartę dwa razy dziennie, jego więźniów, tu zakwaterowanych). Tego wyrażenia, jeśli nie chce się zmienić jego sensu, nie można zastosować w odniesieniu do więzienia Heroda w Cezarei lub podobnego pomieszczenia w Efezie.
Określenie “z domu cesarskiego” (4:22) w jeszcze mniejszym stopniu może odnosić się do domu wielkorządcy Feliksa; bardziej do chrześcijan, będących dworzanami cesarza.
Jeśli chodzi o czas napisania listu, to uważamy, że powstał on pod koniec pierwszego uwięzienia Pawła w Rzymie. Świadczą o tym następujące argumenty:
W trakcie pisania listu Paweł oczekuje na szybkie i pomyślne zakończenie procesu sądowego i liczy na swe uwolnienie (1:23– 27, 2:23– 24). Mogło to więc być jedynie w ostatnim okresie jego uwięzienia.
Zbór w Filippi dowiedział się o kłopotliwym położeniu, w jakim znajdował się Apostoł, i miał wystarczająco dużo czasu, aby wysłać doń Epafrodyta z pomocą finansową (2:25). W ówczesnych warunkach wymagało to dłuższego okresu czasu.
Nie są w tym liście wymienieni Łukasz i Arystarch, którzy wraz z Pawłem przybyli do Rzymu (Dz. Ap. 27:1– 2), a więc już ich tam najprawdopodobniej nie ma; imiona ich nie są natomiast pominięte w Liście do Kolosan (4:10,14) i w Liście do Filemona (24).
Na podstawie wymienionych wyżej danych biblijnych i bezspornego świadectwa tradycji starożytnego Kościoła przyjmujemy, że List do Filipian napisany został w Rzymie pod koniec roku 61 lub z początkiem roku następnego.
Autentyczność
Już Klemens Rzymski najwyraźniej powoływał się na chrystologiczny fragment Listu do Filipian (2:5– 11), kiedy pisał: “Patrzcie umiłowani bracia, jaki przykład nam On pozostawił; albowiem, jeśli Pan uniżył samego siebie w taki sposób, to co każe czynić to nam, którym dał jarzmo łaski?”.
Polikarp pisze w swoim liście do Filipian: “Wspaniały Paweł, który, przebywając wśród was, w nadziei i z dobrą radą przekazał wam Słowo prawdy, i który, znajdując się w opuszczeniu, przekazał wam list, który winniście zgłębiać, by wznosić się i wzrastać w wierze, przekazanej wam jako dar…”.
Znaczenie tego cytatu polega na tym, że potwierdza on istnienie Listu Pawła do Filipian, i że list ten przechowywany był w archiwum ich zboru. Świadczy też o tym, że Polikarp (przebywający w Efezie) wiedział o istnieniu tego pisma.
List do Filipian jest wymieniony także w “Zborze Marcjona” oraz w “Kanonie Muratoriego”. Fragment chrystologiczny jest cytowany dosłownie w “Liście do Diogneta” oraz w liście gallijskich chrześcijan w Vienne i Lyonie do “braci w Azji i Frygii”, powstałym około 177 roku.
Oprócz tego List do Filipian wraz z pozostałymi pismami Pawła znajduje się w przekładach syryjskich i łacińskich; jest też cytowany przez Ireneusza, Klemensa Aleksandryjskiego, Tertuliana, Orygenesa i Euzubiusza.
Autentyczność Listu jest więc jednogłośnie potwierdzona przez cały wczesny Kościół.
Zadanie i cel
Bezpośredni cel napisania tego Listu jest oczywisty. Powrót Epafrodyta, chorującego ciężko podczas pobytu w Rzymie, którego Paweł odsyła do bliskich, aby uspokoić Filipian (2:25), daje Apostołowi okazję do przekazania zborowi w Filippi wyrazów osobistej wdzięczności za wielkoduszność i dary, przesłane właśnie za pośrednictwem Epafrodyta (4:10– 20). Paweł wykorzystuje więc ten moment, by zarekomendować Epafrodyta i wystawić mu dobre świadectwo (2:26– 30), a jednocześnie przekazuje Filipianom szereg osobistych informacji i napomina ich, aby prowadzili życie godne Ewangelii Chrystusowej.
Niektórzy bibliści przypuszczali, że zbór w Filippi rozbity był na dwa ostro rozgraniczone stronnictwa – – Pawłowe i judeochrześcijańskie, w związku z czym Apostoł (albo piszący później) starał się doprowadzić do pojednania między nimi. Tego rodzaju hipotezy wywołały ironiczną uwagę Reussa: “Dobre diakonise, które zapewne nigdy sobie nie wyobrażały tego, że kiedykolwiek mogłyby być zamienione w teologiczne lalki…”.
Wydaje się, iż jest dość oczywiste, że spory, o których wspomina Apostoł, miały wybitnie osobisty charakter (4:2); tym bardziej, że List ten przedstawia zbór w Filippi wręcz jako wzorowy, mogący być przykładem dla innych.
Treść i podział tekstu
Wprowadzenie – – 1:1– 11
Adres i pozdrowienia – – 1:1– 2
Dziękczynienie i modlitwa – – 1:3– 11
Informacje osobiste – – 1:12– 16
Napomnienie do godnego życia – – 1:27– 2:18
Informacja o współpracownikach – – 2:19– 30
Ostrzeżenia dla zboru – – 3:1– 4:3
Napomnienia dla zboru – – 4:4– 9
Zakończenie – – 4:10– 23
Dziękczynienie za dary – – 4:10– 20
Pozdrowienia i błogosławieństwo – – 4:21– 23
Słowo kluczowe: radość.
Kluczowy werset: “Radujcie się w Panu zawsze; powtarzam, radujcie się” (4:4).
Inne
Uwagi szczególne
List ten jest jedynym dokumentem, dopełniającym szczupłe informacje księgi Dziejów Apostolskich (28:30– 31) o pobycie Pawła w Rzymie. Ma on osobisty charakter dzięki przyjacielskim stosunkom pomiędzy autorem pisma a jego adresatami.
List ukazuje nam obraz zboru, który – – zarówno w całości, jak i w szczegółach – – odpowiada oczekiwaniom Apostoła. Nie wyróżnia się tym blaskiem, co kongregacja w Koryncie, szczycąca się darami Ducha, ale za to bogaty jest w owoce Ducha Świętego.
List do Filipian przedstawia też wyjątkową duchową wielkoduszność Apostoła (1:15– 18).
Chrystologia (2:6– 11) przydaje temu pismu szczególną wartość. Wybitny teolog Godet mówi w związku z tym, co następuje: “Paweł z własnego doświadczenia wiedział, że istnieje tylko jeden jedyny sposób, aby unicestwić w człowieczym sercu własne »ja«: ukazać mu tego Syna Bożego, który dobrowolnie opuścił Boży tron, aby zejść w najniższe głębokości ludzkiego upadku i wyprowadzić nas stamtąd, rozdzielając pomiędzy nas wiarę w Jego Zmartwychwstanie. Inaczej mówiąc, umożliwił nam na drodze duchowego rozwoju osiągnięcie Jego tronu”.
Osoba Jezusa Chrystusa
Jego Bóstwo – – 2:6a
Jego równość z Bogiem – – 2:6b
Jego wcielenie – – 2:7
Jego śmierć – – 2:8
Jego zmartwychwstanie – – 3:10
Jego chwała – – 2:9
Jego prawo do wszechwładzy – – 2:10– 11
Jego powtórne przyjście – – 3:20
Chrystus – – wszystko we wszystkim
Chrystus – – początek i koniec mego życia w wierze – – 1:6
Chrystus – – moja sprawiedliwość – – 3:9
Chrystus – – moje życie – – 1:21
Chrystus – – moje najwyższe poznanie – – 3:8
Chrystus – – moja moc – – 4:13
Chrystus – – mój cel – – 3:14
Chrystus – – moja radość – – 4:4
Chrystus – – moja nadzieja – – 3:20– 21
Chrystus – – moje bogactwo – – 4:19
Chrystus – – moją najwyższą wartością – – 3:8
Chrystus – – mój pokój – – 4:7
Chrześcijańska radość
Radość w modlitwie – – 1:4
Radość ze zwiastowania Chrystusa – – 1:18
Radość w nadziei – – 1:2-0– 21
Radość w wierze – – 1:25
Radość w jednomyślności – – 2:2
Radość z ofiary – – 2:17
Radość ze spotkania – – 2:28
Radość z gościnności – – 2:29
Radość w Panu – – 3:1, 4:4
Radość w dawaniu i przyjmowaniu – – 4:10
Radość z braci – – 4:1
Radość w każdym czasie – – 4:4
Dla chrześcijanina może być tylko jedno:
Jeden Pan – – 1:18
Jeden Duch Święty – – 1:27
Jedna miłość – – 2:2
Jedna troska – – 2:4
Jedna myśl – – 2:5, 4:2
Jedna chwała – – 3:3
